In een notendop

Kerninzichten

Nieuwsproductie

• Inzicht 1: Sociale mediaplatformen beïnvloeden de wijze waarop nieuws wordt geproduceerd en gepresenteerd. Zowel de affordances van deze platformen als de verwachtingen van de gebruikers geven de nieuwsberichtgeving op sociale media mee vorm.
• Inzicht 2: Journalisten zijn over het algemeen tevreden met hun job, maar het beroep blijft wel voor uitdagingen staan op vlak van diversiteit, werkzekerheid en veiligheid.

Nieuwsinhoud

• Inzicht 3: De berichtgeving van Vlaamse nieuwsmedia over politieke en maatschappelijke gebeurtenissen vertrekt vaak vanuit een bepaald denkkader. Dit denkkader vormt mee de opinie van politici en burgers, en beïnvloedt op die manier mogelijk het verdere verloop van die gebeurtenis.

Nieuwsgebruik

• ‍Inzicht 4: In vergelijking met andere landen is de relatie tussen Vlamingen en Vlaamse nieuwsmedia sterk. Traditionele Vlaamse nieuwsmerken blijven voor veel Vlamingen de belangrijkste en meest betrouwbare nieuwsbron.
• Inzicht 5: Toch is niet alles rooskleurig. De relatie tussen het publiek en de nieuwsmedia komt meer onder druk te staan. Het vertrouwen daalt, nieuws mijden stijgt, en vraagtekens worden geplaatst bij de onpartijdigheid van nieuwsmedia.
• Inzicht 6: Kinderen en jongeren hebben andere nieuwsbehoeftes en -interesses dan volwassenen, waardoor andere manieren nodig zijn om nieuws tot bij hen te krijgen. Sociale media staan centraal in hun mediagebruik, hierop bepalen de mogelijkheden van platformen vaak de manier waarop nieuws vorm- en weergegeven wordt.

Gevecht tegen desinformatie

• Inzicht 7: Vlamingen hebben een dubbel gevoel bij het raadplegen van informatie online. Ze voelen zich beter geïnformeerd dankzij deze info, maar tegelijk neemt de bezorgdheid toe omtrent de waarheidsgetrouwheid.
• Inzicht 8: In het snel veranderende media-ecosysteem, dat gekenmerkt wordt door een information overload gepaard met een snelle verspreiding van desinformatie, hebben Vlaamse nieuwsmedia een brede waaier aan rollen en taken te vervullen. Vlamingen gidsen naar kwaliteitsvolle en betrouwbare content is essentieel.
• Inzicht 9: De kwetsbaarheid van het publiek ten aanzien van desinformatie wordt bepaald door individuele, zoals digitale competenties, en structurele factoren, zoals de dynamieken in het medialandschap.
• Inzicht 10: Overheden en nieuwsbedrijven zetten initiatieven op om desinformatie te bestrijden. Desondanks blijft het verifiëren van (nieuwe) vormen van desinformatie een grote uitdaging voor journalisten.

Inhoudelijke accenten

• Er zijn 62 onderzoeken binnen dit thema opgenomen in deze media.monitor.
• Het onderzoek binnen dit thema kan onderverdeeld worden in zeven categorieën:
  1. Mediaonderzoekers voeren framinganalyses op nieuwsberichtgeving uit
  2. Mediaonderzoekers bestuderen de diversiteit aan nieuwsinhouden
  3. Mediaonderzoekers brengen het beroep en de taken/rollen van de journalist in kaart
  4. Een aantal studies focussen op nieuwsgebruiken en -evaluaties vanuit een publieksperspectief
  5. De rol van sociale media en digitale kanalen bij nieuwsdistributie wordt bestudeerd
  6. Mediaonderzoekers bestuderen de omgang van (a) publieken met desinformatie en (b) journalistiek/journalisten met desinformatie
  7. Een aantal studies focussen op specifieke nieuwsmedia als case, en hoe de sector zich aanpast aan de snel veranderende context
• Reflectie. Het onderzoek naar journalistiek en desinformatie in Vlaanderen uit 2023 focust zich op diverse actoren. Zowel het beleid, de sector, nieuwsinhouden, journalisten als het publiek zijn onderwerpen van onderzoek. De studies lijken sterk in te spelen op de problematieken en uitdagingen waar de journalistiek momenteel mee te kampen heeft. Meerdere onderzoekers hielden een vergrootglas op de mate van inclusiviteit, diversiteit en onpartijdigheid in nieuwsberichtgeving. Rapporten helpen om de mate van (en het gebrek aan) veiligheid en diversiteit binnen het beroep van journalisten te monitoren.

‍

Inleiding

In dit hoofdstuk van de media.monitor lichten we de kerninzichten uit onderzoek naar journalistiek en desinformatie in Vlaanderen toe dat gepubliceerd werd in het jaar 2023. Het maakt deel uit van de media.monitor 2023. De onderzoeken naar nieuws, journalistiek en desinformatie zijn erg uitgebreid en divers in Vlaanderen. Verschillende kennisinstellingen en onderzoeksdomeinen focussen op deze thema’s, en leggen hierbij uiteenlopende inhoudelijke accenten.

Het gros van de kerninzichten in dit hoofdstuk hebben betrekking op de journalistieke sector en de productie en distributie van journalistieke inhouden, factchecks en desinformatie. Aangezien dit onlosmakelijk verbonden is aan de pluriformiteit van de journalistieke sector, kent dit hoofdstuk enkele raakvlakken met H4. Pluriformiteit en diversiteit in/aan media. Daarnaast stoelen enkele kerninzichten rond nieuwsgebruik en attitudes ten opzichte van het nieuws en desinformatie ook op publieksonderzoek. Om die reden komen in dit hoofdstuk gelijkaardige bronnen aan bod die ook werden gebruikt in de vorige twee hoofdstukken: H1. Crossmediagebruik en -repertoires en H2. Digitale en mediawijsheid.

We bespreken eerst de Kerninzichten omtrent journalistiek en desinformatie, inclusief de Reflecties van de auteurs op deze inzichten. Vervolgens belichten we de Inhoudelijke accenten binnen het Vlaams mediaonderzoek. Hierbij maken we  duidelijk waarop het Vlaams mediaonderzoek in 2023 heeft gefocust en wat net de lacunes zijn.

‍

Benieuwd naar meer? 
Download de hele media.monitor voor meer uitleg bij elk kerninzicht. 

‍

Vlaanderen kende tijdens de coronapandemie een eerste golf aan desinformatie. Het bestrijden van nepnieuws staat hoog op de onderzoeksagenda en ook de journalistieke sector zet sterk in op het counteren van deze misleidende info. Verder zorgde de opkomst van socialemediaplatformen voor een disruptie in de journalistiek. Op basis van het mediaonderzoek in Vlaanderen naar journalistiek en desinformatie in 2023 komen we tot tien kerninzichten, verdeeld over vier subthema's (nieuwsproductie, nieuwsinhoud, nieuwsgebruik, en gevecht tegen desinformatie).

Nieuwsproductie

Een eerste subthema van het onderzoek naar journalistiek heeft betrekking op nieuwsproductie. 

1. Invloed socialemediaplatformen

Sociale mediaplatformen beïnvloeden de wijze waarop nieuws wordt geproduceerd en gepresenteerd. Zowel de affordances van deze platformen als de verwachtingen van de gebruikers geven de nieuwsberichtgeving op sociale media mee vorm.

Het valt niet meer te ontkennen dat socialemediaplatformen één van de belangrijkste distributiekanalen zijn geworden voor nieuws. Nieuwsbedrijven weten dit en spelen hier gretig op in, wat ertoe leidt dat ze hun nieuws aantrekkelijker presenteren, met subjectievere taal of emoji’s, steeds rekening houdend met de affordances van het platform. Ook spelen ze meer in op de wensen van het publiek, met als doel om zoveel mogelijk trafiek en interactie te genereren. Het blijft de taak van nieuwsredacties om waakzaam te blijven dat deze ‘verkooptechnieken’ niet in het gedrang komen met kwaliteitsvolle en objectieve journalistiek. Het succesverhaal van nws.nws.nws toont echter aan dat social journalism een effectieve manier is om nieuws onder jongeren te verspreiden.

Bronnen

• Studie naar circulatie en remediëring van wetenschapsnieuws (Verstappen & Openhaffen, 2023)
• Studie naar presentatie nieuws op Facebook tijdens pandemie (Hendrickx et al., 2023)
• Studie naar nieuwsproductie van @nwsnwsnws op Instagram (Hendrickx, 2023)
• Studie naar rol en identiteit van social media news editors (Opgenhaffen & Hendrickx, 2023)

‍

2. Tevredenheid journalisten

Journalisten zijn over het algemeen tevreden met hun job, maar het beroep blijft wel voor uitdagingen staan op vlak van diversiteit, werkzekerheid en veiligheid.

Vlaanderen heeft een sterk nieuwslandschap en een hoge mate van persvrijheid. Toch botst ook het Vlaamse journalistiek veld op uitdagingen. Het manco van een gebrek aan diversiteit in alle vormen in de journalistieke sector, waar witte en hoogopgeleide mannen nog steeds dominant zijn en minderheidsgroepen ondervertegenwoordigd, blijft duidelijk aanwezig. Daarnaast wijzen verschillende studies op de noodzaak om de werkomstandigheden van journalisten te verbeteren, gezien de prevalentie van burn-outs, de financiële uitdagingen waarmee (freelance) journalisten worden geconfronteerd, en vele meldingen van geweld en intimidatie, vooral online.

Bronnen

• Portret van de Belgische journalist (Vanhaelewyn et al., 2023)
• Rapport over politieke journalisten in Vlaanderen (Lamot et al., 2023)
• Rapport over staat van onderzoeksjournalistiek in 2023 (Pleijter & Opgenhaffen, 2023)
• Studie naar hoe journalistieke organen omgaan met SLAPPS (Fierens et al., 2023) via Sage Journals
• Jaarverslag Persveilig.be (VVJ, 2023) via website VVJ
• Jaarverslag Vlaamse Vereniging van Journalisten (VVJ, 2023) via website VVJ

‍

Nieuwsinhoud

Een tweede subthema zijn kerninzichten op basis van onderzoek naar nieuwsinhoud, of de analyse van nieuwberichten zelf. 

3. Maatschappelijke gebeurtenissen

De berichtgeving van Vlaamse nieuwsmedia over politieke en maatschappelijke gebeurtenissen vertrekt vaak vanuit een bepaald denkkader. Dit denkkader vormt mee de opinie van politici en burgers, en beïnvloedt op die manier mogelijk het verdere verloop van die gebeurtenis.

Dat nieuws vertrekt vanuit een bepaald denkkader of frame, en hiermee invloed uitoefent op de publieke opinie, is onvermijdelijk. Toch schuilt hierin een grote verantwoordelijkheid voor nieuwsmakers en mediabedrijven die veel waakzaamheid vereist. Bepaalde frames kunnen makkelijk misbruikt worden of leiden tot een te eenzijdige voorstelling van de werkelijkheid.

Bronnen

• Studie naar nieuwsframes rond klimaatactivisten (Poot & Bauwens, 2023)
• Studie naar nieuwsframes in berichtgeving migratiecrisis (Verleyen & Beckers, 2023)
• Studie naar framing protest tegen asielzoekers in berichtgeving (Hau et al., 2023)
• Discoursanalyse Vlaamse nieuwsberichten homofobe moord (Verhoeven et al., 2023a)
• Studie naar framing LGBTI-onderwerpen in het nieuws (Verhoeven et al., 2023b)
• Studie naar berichtgeving terrorisme (Mertens et al., 2023)
• Studie naar framing eSports in Vlaamse printmedia (De Donder et al., 2023)
• Studie naar framing religie in Vl. en Nl kranten (van den Brandt et al., 2023)
• Studie naar berichtgeving rechtszaak euthanasie (De Hert et al., 2023)
• Internationale studie naar journalistieke rollen tijdens pandemie (Hallin et al., 2023)
• Studie naar representatie van publieke opinie in het nieuws (Beckers & Moy, 2023)
• Studie naar rol van media-aandacht verkozen politici (Van Remoortere et al., 2023)
• Studie naar dynamiek protesten en hun media-aandacht (Wouters & Lefevere, 2023)
• Studie naar rol vertrouwen in nieuwsmedia in visie over migranten (De Coninck et al., 2023)

‍

Nieuwsgebruik

Een derde subthema van onderzoek binnen journalistiek is het onderzoek naar nieuwsgebruik.

4. Vlaamse nieuwsmarkt

In vergelijking met andere landen is de relatie tussen Vlamingen en Vlaamse nieuwsmedia sterk. Traditionele Vlaamse nieuwsmerken blijven voor veel Vlamingen de belangrijkste en meest betrouwbare nieuwsbron.

Hoewel het gevoel heerst dat nieuwsmedia er moeite mee hebben om Vlamingen te bereiken met nieuws, toont internationaal en nationaal onderzoek over Vlaanderen dat het merendeel van de nieuwsmedia nog steeds een sterke relatie heeft met hun publiek. Het feit dat de grote meerderheid van zowel volwassenen als jongeren teruggrijpen naar vertrouwde Vlaamse nieuwsmerken is bemoedigend. Het Vlaamse nieuwslandschap is bovendien robuust, met een sterke zelfregulering.

‍Bronnen

• Digimeter (De Marez et al., 2023)
• Nieuwsbarometer (Boesman et al., 2023)
• Digital News Report (Picone et al., 2023)
• Onderzoek naar trends in gebruik van nieuwsmedia (Nieuwsgebruik.be, 2023) via nieuwsgebruik.be
• Dataduik Vlaamse (niet-)betalers voor online nieuws op Mediapunt (Truyens, 2023)

‍

5. Relatie publiek en nieuwsmedia

Toch is niet alles rooskleurig. De relatie tussen het publiek en de nieuwsmedia komt meer onder druk te staan. Het vertrouwen daalt, nieuws mijden stijgt, en vraagtekens worden geplaatst bij de onpartijdigheid van nieuwsmedia.

Hoewel ook Vlaamse nieuwsmedia de kritiek krijgen partijdig te zijn of onbetrouwbaar, blijven zij voor de doorsnee Vlaming wel hét referentiepunt voor betrouwbare informatie. Toch valt niet te ontkennen dat het vertrouwen in Vlaamse journalistiek opnieuw daalt na corona, en desinteresse en nieuws mijden stijgen. Bovendien ervaren nieuwsmedia problemen om (financieel) duurzame relaties op te bouwen.

‍Bronnen

• Boek over percepties en gevolgen van partijdigheid van media (Soontjens et al., 2023)
• Studie naar percepties journalisten over partijdigheid nieuws (Soontjens et al., 2023)
• Digimeter (De Marez et al., 2023)
• Rapport over nieuwsmijders en wantrouwers (Goris, 2023)
• Nieuwsbarometer (Boesman et al., 2023)
• Digital News Report (Picone in Newman et al, 2023)
• Onderzoek naar trends in gebruik van nieuwsmedia (Nieuwsgebruik.be, 2023) via nieuwsgebruik.be
• Dataduik Vlaamse (niet-)betalers voor online nieuws op Mediapunt (Truyens, 2023)
• Rapport Apestaartjaren (Vanwynsberghe et al., 2022)

‍

6. Nieuwsbehoeftes van jongeren

Kinderen en jongeren hebben andere nieuwsbehoeftes en -interesses dan volwassenen, waardoor andere manieren nodig zijn om nieuws tot bij hen te krijgen. Sociale media staan centraal in hun mediagebruik, hierop bepalen de mogelijkheden van platformen vaak de manier waarop nieuws vorm- en weergegeven wordt.

Jongeren hebben niet per se (allemaal) een desinteresse in nieuws, maar indien we hen willen bereiken met betrouwbare informatie is een andere aanpak vereist. Nieuwsmedia worden verplicht af te stappen van hun traditionele formats en te experimenteren met innovatieve audiovisuele content om ook de jongere doelgroepen te blijven aanspreken met hun nieuws. Zich begeven op platformen waarop deze jongeren zich bevinden is een belangrijke eerste stap. Tegelijkertijd moet de essentie van journalistiek niet drastisch veranderen: waarheidsgetrouwe informatie brengen met als doel om mensen op de hoogte te houden over wat er gebeurt in de nabije en rest van de wereld blijft een kerntaak.

‍Bronnen

• Onderzoek naar Gen Z, nieuws en augmented reality (Vandamme et al., 2023)
• Leidraad voor kindwijze journalistiek in tijden van desinformatie (KeKi, 2023)
• Studie naar nieuwsproductie van @nws.nws.nws op Instagram (Hendrickx, 2023)
• Nieuwsbarometer (Boesman et al., 2023)
• Onderzoek naar crossmediagebruik in Vlaanderen (Van Damme et al., 2024)
• Rapport Apestaartjaren (Vanwynsberghe et al., 2022)

‍

Gevecht tegen desinformatie

Een vierde en laatste subthema binnen onderzoek naar journalistiek heeft betrekking op desinformatie. 

7. Informatie online raadplegen

Vlamingen hebben een dubbel gevoel bij het raadplegen van informatie online. Ze voelen zich beter geïnformeerd dankzij deze info, maar tegelijk neemt de bezorgdheid toe omtrent de waarheidsgetrouwheid.

Het is belangrijk dat we ook de positieve aspecten van online informatie benadrukken. Mensen vinden het interessant blootgesteld te worden aan nieuwe informatie, voelen zich beter geïnformeerd, en vertrouwen ook vooral op kwaliteitsvolle en vertrouwde online bronnen. Tegelijkertijd zijn er natuurlijk ook uitdagingen. De bezorgdheden omtrent nepnieuws en de impact van AI moeten serieus genomen worden. Hoewel Vlamingen zich beter geïnformeerd voelen dankzij het internet, kan dit gevoel gedeeltelijk worden toegeschreven aan selectieve percepties en het vastzitten in filterbubbels of echokamers. Mensen hebben bovendien de neiging informatie te zoeken die hun bestaande overtuigingen bevestigt, wat kan leiden tot een vertekend beeld van de werkelijkheid.

‍Bronnen

• Digimeter 2023 (De Marez et al., 2023)
• Onderzoek naar crossmediagebruik in Vlaanderen (Van Damme et al., 2024)

‍

8. Rol van nieuwsmedia

In het snel veranderende media-ecosysteem, dat gekenmerkt wordt door een information overload gepaard met een snelle verspreiding van desinformatie, hebben Vlaamse nieuwsmedia een brede waaier aan rollen en taken te vervullen. Vlamingen gidsen naar kwaliteitsvolle en betrouwbare content is essentieel.

In de complexe high-choice mediaomgeving bekleden de nieuwsmedia een brede waaier aan rollen. Voortdurende evoluties en disrupties vereisen een hoge mate van flexibiliteit en aanpassingsvermogen om zowel financieel als maatschappelijk relevant te blijven. Bovendien wordt van nieuwsmedia verwacht dat ze mee een antwoord zoeken op belangrijke uitdagingen van deze tijd, zoals de golf aan desinformatie of de toenemende polarisatie. Deze aanpassingen hebben niet alleen invloed op de interne werking van nieuwsmedia, maar ook op de verwachtingen van zowel het publiek als andere stakeholders.

‍Bronnen

• Studie naar positie publieke omroep in samenleving (Van den Bulck & Raats, 2023)
• Studie naar visies van publiek over rol van journalisten (Truyens & Picone, 2023)
• Studie naar positionering alternatieve media (Peeters & Maeseele, 2023)
• Studie naar rol van publieke omroep voor innovatie (Direito-Rebollal & Donders, 2023)

‍

9. Kwetsbaarheid t.o.v. desinformatie

De kwetsbaarheid van het publiek ten aanzien van desinformatie wordt bepaald door individuele, zoals digitale competenties, en structurele factoren, zoals de dynamieken in het medialandschap.

We worden allemaal blootgesteld aan foutieve en misleidende informatie, maar door hun frequent socialemediagebruik en beperkte digitale vaardigheden om vals nieuws te herkennen, lijken jongeren extra kwetsbaar te zijn. Strategieën om desinformatie te bestrijden, of om het publiek weerbaarder te maken voor desinformatie, moeten zeker hun weg naar het brede publiek blijven vinden.

‍Bronnen

• Crossnationale studie naar link democratie en verspreiden desinformatie (Humprecht, 2023)
• Crossnationale studie naar weerbaarheid verspreiden desinformatie (Humprecht et al., 2023) via Taylor & Francis
• Crossnationale studie naar blootstelling en geloof in desinformatie (Lefevere et al., 2023)
• Nieuwsbarometer (Boesman et al., 2023)

‍

10. Initiatieven tegen desinformatie

Overheden en nieuwsbedrijven zetten initiatieven op om desinformatie te bestrijden. Desondanks blijft het verifiëren van (nieuwe) vormen van desinformatie een grote uitdaging voor journalisten.

Een groot aantal van de initiatieven om desinformatie te bestrijden focust op factchecken (ook in Vlaanderen). Het blijft echter de vraag in hoeverre factchecks daadwerkelijk bijdragen aan het counteren van desinformatie en het vergroten van het publieke bewustzijn. Bovendien zetten factchecks in op het counteren van desinformatie, maar gaan ze vaak niet dieper in op de structurele oorzaken ervan, zoals de architectuur van platformen. Zonder deze diepgaandere analyses riskeren maatregelen tegen desinformatie oppervlakkig te blijven en niet effectief te zijn op de lange termijn.

‍Bronnen

• Rapport van BENEDMO rond journalisten en desinformatie (Haselhoff et al., 2023)
• Jaarverslag Vlaamse Vereniging voor Journalisten (VVJ, 2023) via website VVJ
• Studie naar journalisten en factcheckingtechnologieën (Dierickx & Lindén, 2023) via CPO
• Leidraad BENEDMO rond hoe journalisten moeten factchecken in crisistijden (Talvitie et al., 2023)

‍

Inhoudelijke accenten

Het onderzoek naar journalistiek en desinformatie in Vlaanderen uit 2023 kan onderverdeeld worden in zeven categorieën. 62 onderzoeken over deze onderzoeksthema’s zijn opgenomen in deze media.monitor.

‍

‍

1. Content: Framinganalyses nieuwsmedia. Heel wat onderzoek in dit hoofdstuk focuste zich op het in kaart brengen van de verschillende frames waarmee Vlaamse nieuwsmedia berichten over maatschappelijke en politieke gebeurtenissen. In deze studies werd vaak geopteerd voor een inhoudsanalyse van de nieuwsberichtgeving van enkele populaire en elite Vlaamse nieuwsmerken. Verschillende studies maken ook een analyse van de frames die de mainstream en alternatieve nieuwsmedia gebruiken. Binnen deze categorie aan studies werd er gefocust op het in kaart brengen van de gebruikte nieuwsframes bij een uiteenlopend aantal politieke en maatschappelijke nieuwsonderwerpen, waaronder klimaat (Poot & Bauwens, 2023), de vluchtelingencrisis (Verleyen & Beckers, 2023; Hau et al., 2023), LGTBQ+-onderwerpen (Verhoeven et al., 2023a; Verhoeven et al., 2023b; Mertens et al., 2023), eSports (De Donder et al., 2023), religie (van den Brandt et al., 2023), euthanasie (De Hert et al., 2023), gezondheidscrisissen (Hallin et al., 2023), de publieke opinie (Beckers & Moy, 2023). Andere studies trokken het iets breder en onderzochten de mate van onpartijdigheid in het nieuws (Soontjens et al., 2023a), of hoe die onpartijdigheid gepercipieerd wordt door het publiek of bepaalde doelgroepen (Soontjens et al., 2023b). Enkele studies focussen zich specifieker op hoe de nieuwsberichtgeving rond een thema ook het verdere verloop van die gebeurtenis of het gedrag van mensen beïnvloedt (Van Remoortere et al., 2023; Wouters & Lefevere, 2023; Vanherle et al., 2023). Eén studie in deze categorie is atypisch, aangezien deze in kaart brengt hoe journalistiek zelf wordt gerepresenteerd in Vlaamse televisieseries (De Wulf Helskens et al., 2023).
   ‍
2. Content: Nieuwsdiversiteit. Verschillende studies uit 2023 focussen zich daarnaast op het in kaart brengen van de mate van diversiteit in het nieuws. De meeste studies in deze categorie brengen de diversiteit in nieuwsinhouden in kaart (Nelissen & Hendrickx, 2023; Joris et al., 2023), en dit in de context van de toenemende concentratie van mediabedrijven in Vlaanderen (Pakvis & Hendrickx, 2023; Hendrickx & Van Remoortere, 2023). Andere studies focussen zich dan eerder op diversiteit binnen de beroepsgroep journalisten, of de diversiteit op het gebied van aangehaalde bronnen in het nieuws (Beckers et al., 2023; Jonker & Vanlee, 2023). Aangezien dergelijke studies een sterkere link hebben met  H4. Pluriformiteit en diversiteit in/aan media, worden de kernbevindingen uit die onderzoeken in dat hoofdstuk besproken.
   ‍
3. Productie: Journalist als beroep. Enkele rapporten en studies uit 2023 brengen de staat van de beroepsjournalistiek en de werkomstandigheden van Vlaamse journalisten in kaart. Eén van de rapporten focust op journalisten in het algemeen (Vanhaelewyn et al., 2023), terwijl de andere rapporten specifiek onderzoeksjournalisten (Pleijter & Opgenhaffen, 2023) en politieke journalisten bevraagd hebben (Lamot et al., 2023). Enkele studies van deze categorie richten zich specifieker op hoe journalisten zich een journalistieke identiteit aanmeten (Opgenhaffen & Hendrickx, 2023; Fierens et al., 2023).
   ‍
4. Publieksonderzoek: Nieuwsgebruik- en evaluaties. Verschillende rapporten en studies brengen het brede nieuwsgebruik en –attitudes van Vlamingen in kaart. Hieronder vallen de Digimeter (De Marez et al., 2023), Apestaartjaren (Vanwynsberghe et al., 2022), Nieuwsbarometer (Boesmans et al., 2023), het onderzoek naar crossmediagebruik bij Vlamingen (Van Damme et al., 2024), het Digital News Report (Newman et al., 2023) en het hier aangelinkte nieuwsgebruik.be (2023). Terwijl de Digimeter en het Digital News Report zich richt op het nieuwsgebruik en –attitudes van volwassenen, focussen de Nieuwsbarometer en Apestaartjaren op de doelgroep jongeren en kinderen. Ook de studie van Truyens en Picone (2023), die in kaart brengt hoe het publiek diverse journalistieke rollen percipieert, en de dataduik rond betalingsbereidheid van Truyens (2024) vallen onder deze categorie van Vlaams publieksonderzoek. De studie van Vandenplas en Picone (2023), dat de nieuwsrepertoires van Vlamingen in kaart brengt, valt ook binnen deze categorie. Bevindingen uit die laatste bron worden echter uitvoerig besproken in H1. Crossmediagebruik en -repertoires. Enkele kwalitatieve studies brengen daarnaast gedetailleerd in kaart wat de nieuwsbehoeften en –evaluaties zijn van enkele groepen in Vlaanderen. In haar rapport brengt Goris (2023) de nieuwspercepties en kritiek van Vlaamse nieuwsmijders en wantrouwers in kaart. In het rapport van het project NewZ Lab van Vandamme et al. (2023) worden de nieuwsbehoeften van generatie Z besproken.
   ‍
5. Distributie: rol van sociale media en digitale kanalen. Deze categorie bestudeert de rol van sociale media als distributiekanaal voor nieuws. Ze bestuderen het nieuws van Vlaamse nieuwsmedia op sociale media en de wijze waarop het gepresenteerd wordt, en in hoeveel audience engagement dat deze artikels resulteren (Hendrickx, 2023a; Hendrickx, 2023b; Hendrickx et al., 2023a; Hendrickx et al., 2023b; Verstappen & Opgenhaffen, 2023; Timmerman et al., 2023).
   ‍
6. A. Desinformatie - publiek. De zevende categorie omvat crossnationale studies die de relatie tussen Vlamingen en desinformatie in kaart brengen (Humprecht, 2023; Humprecht et al., 2023; Lefevere et al., 2023). Ook studies die onderzoeken hoe Vlamingen weerbaarder kunnen worden ten aanzien van desinformatie, behoren tot deze categorie (De Schrijver & Cornelissen, 2023; Vissenberg et al., 2023). Enkele bronnen die vallen in de categorie publieksonderzoek, zoals de Nieuwsbarometer of het Digital News Report, zouden ook onder deze categorie kunnen vallen (zie (4)).
   B. Desinformatie – sector. Deze categorie omvat studies naar hoe journalisten omgaan met desinformatie, en welke noden ze hierrond hebben op het gebied van tools, opleidingen, trainingen, enzovoort (Haselhoff et al., 2023; Dierickx & Lindén, 2023; Talvitie et al., 2023; Mareen et al., 2023).
   ‍
7. Sector: nieuwsmedia. Onderzoek in deze categorie focust op het in kaart brengen van de rol die nieuwsmedia in de samenleving opnemen in een veranderende mediacontext (Van den Bulck & Raats, 2023; Peeters & Maeseele, 2023a; Peeters & Maeseele, 2023b; Peeters & Mas Direito-Rebollal & Donders, 2023), of hun veranderende journalistieke waarden binnen dit landschap (Wandels et al., 2023). Ook de leidraad om journalisten meer kindwijs te maken, hoort hierbij (KeKi, 2023), net zoals hoe de brede sector omgaat met juridische aanvallen op het beroep (Fierens et al., 2023).

‍

Reflectie door Mediapuntonderzoekers

Het onderzoek naar journalistiek en desinformatie in Vlaanderen uit 2023 focust zich op diverse actoren. Zowel het beleid, de sector, nieuwsinhouden, journalisten als het publiek zijn onderwerpen van onderzoek. De studies lijken sterk in te spelen op de problematieken en uitdagingen waar de journalistiek momenteel mee te kampen heeft. Meerdere onderzoekers hielden in 2023 een vergrootglas op de mate van inclusiviteit, diversiteit en onpartijdigheid in nieuwsberichtgeving. Rapporten helpen om de mate van (en het gebrek aan) veiligheid en diversiteit binnen het beroep van journalisten te monitoren. Onderzoekers zoeken via hun studies actief mee naar maatregelen of tools die nieuwsmedia kunnen helpen in hun strijd tegen desinformatie. Onderzoek naar journalistiek en desinformatie tracht op die manier antwoord te bieden op dergelijke belangrijke uitdagingen en kritieken die het publiek heeft ten aanzien van Vlaamse nieuwsmedia.

‍

Meer weten? 

Bij opmerkingen of vragen: aarzel niet om Hanne Peeters, de auteur van dit hoofdstuk, te contacteren.

Context van de media.monitor

De onderzoeken verzamelden we op uiteenlopende manieren, door ons te baseren op:

1. onderzoek dat beschikbaar is in de onderzoeksfiches op MediapuntVlaanderen.be
2. input vanuit het netwerk van Mediapuntonderzoekers
3. het gericht zoeken naar mediaonderzoek, met Vlaamse data of door Vlaamse onderzoekers, voor elk van de zes kernthema’s

Lees meer over het doel en de bredere context van de media.monitor, inclusief het plan van aanpak en een SWOT-analyse van de eerste editie.

Onder Methodologie vindt u een uitgebreide bespreking van de gehanteerde dataverzamelingsstrategie. Deze media.monitor omvat geen overzicht van de onderzoeksbevindingen gebaseerd op één specifieke studie. We proberen inzichten te synthetiseren over verschillende studies heen. De kerninzichten zijn op deze manier overkoepelende analyses en/of interpretaties van het Vlaams mediaonderzoek dat in 2023 gepubliceerd is.

‍

Lees de verschillende hoofdstukken online:

• Inleiding
• Hoofdstuk 1. Crossmediagebruik en -repertoires
• ­Hoofdstuk 2. Digitale en mediawijsheid
• ­Hoofdstuk 3. Journalistiek en desinformatie
• ­Hoofdstuk 4. Pluriformiteit en diversiteit in/aan media
• ­Hoofdstuk 5. Audiovisuele en gamesector
• ­Hoofdstuk 6. Innovatie en digitale transformatie
• Nabeschouwing
• Over de media.monitor: context, doel en methodologie‍
• Verslag van halfdaags symposium media.forum 2024

‍

Liever een doorbladerbaar document? 
Download de hele media.monitor voor meer uitleg bij elk kerninzicht. 

‍

Leeswijzer

De zes hoofdstukken van de media.monitor hebben steeds eenzelfde structuur: Bovenaan elke pagina staat de Samenvatting met kerninzichten en reflecties

• In de Inleiding schetsen we beknopt de context van dit onderzoeksthema, positioneren we dit hoofdstuk binnen de media.monitor en linken we met andere hoofdstukken.
• Vervolgens brengen we telkens de Definities van de kernconcepten van het desbetreffende hoofdstuk.
• In het volgende deel brengen we de Kerninzichten. Met één zin proberen we een eigen analyse zo helder mogelijk weer te geven. Deze diepen we uit met de nodige argumentatie. Vervolgens leggen we een eigen interpretatielaag over elk Kerninzicht met een Reflectie. Elk Kerninzicht sluit af met een (aanklikbare) oplijsting van de Bronnen waarop het Kerninzicht is gebaseerd.
• Ieder hoofdstuk eindigt met de Inhoudelijke accenten van het onderzoeksthema. In dit deel worden de geïdentificeerde bronnen gecategoriseerd naar inhoud. Zo bieden we een overzicht van waar het Vlaamse onderzoek in 2023 vooral op heeft gefocust.