Samen naar weerbaar:
5 mediawijze tools tegen desinformatie

Context van het event

In 2022 besliste de Vlaamse regering om vijf projecten te steunen die de weerbaarheid van Vlamingen tegen desinformatie kunnen verhogen binnen het kader van het relanceplan Vlaamse Veerkracht. Op een gezamenlijk slotevent op woensdag 26 juni 2024 werden de eindresultaten van deze projecten voorgesteld.

Deze projecten zijn er met de steun van de Vlaamse overheid, Departement Cultuur, Jeugd en Media.

• ‍Bekijk hier enkele sfeerbeelden van de dag.
  

‍

Keynote Marieke Kuypers

Ter introductie gaf journalist en social media specialist Marieke Kuypers een keynote over haar ervaringen als factchecker. Al in 2020 begaf ze zich op TikTok (@mariekekuypers) om er misleidend en vals beeldmateriaal te debunken. 

Marieke Kuypers deelde in haar keynote zes lessen die ze leerde als factchecker: 

1. Het fenomeen desinformatie is niet nieuw. Het grote verschil is dat nu niet enkel experts aan het woord komen. "Dat is niet per sé negatief", voegt ze toe, "want zo krijgen anderen ook een stem, maar dit vraagt wel extra aandacht omdat iedereen zo maar wat kan zeggen."
   ‍
2. Ga naar het publiek en hack het algoritme. Marieke Kuypers  is er absoluut van overtuigd dat journalisten factchecks moeten publiceren daar waar het valse verhaal circuleert. Ze benadrukt het belang van het algoritme: gebruik dezelfde hashtags, een stukje van de originele video, taggen van de verzender.
    
3. Vertrouwen gaat niet alleen over feiten, maar ook om relaties. De geloofwaardigheid van een factchecker kan pas groeien als je meerdere verhalen post en over een langere termijn. Dat vertrouwen is overigens in jou als persoon, iets wat soms moeilijk is voor journalisten.
   ‍
4. Kijk ook naar de macht. Je moet je niet enkel focussen op de mensen die onzin verspreiden, maar vooral op de grotere structuren zoals politieke partijen.
   ‍
5. Er is een backlash gaande tegen factcheckers. Marieke Kuypers houdt een sterk pleidooi voor een institutionele bescherming van factcheckers. De backlash tegen factcheckers, vaak uit conservatieve hoek, weegt door en doet sommige factcheckers afhaken. 
   ‍
6. Geef desinformatie niet te veel macht. Marieke Kuypers geeft aan dat we desinformatie niet té veel aandacht mogen geven. "Mensen gaan hierdoor waarheidsgetrouwe beelden meer in vraag stellen, eerder dan dat ze AI-beelden onterecht gaan geloven", legt ze uit.

‍

Meer weten? Bekijk haar slides.

‍

Deel 1: Tools en formats voor redacties

Eerste Hulp Bij Twijfel (EHBT)‍

Doel van het project: Een breed opgezet project gericht op het verhogen van de digitale weerbaarheid van burgers tegen desinformatie door middel van innovatieve tools en formats. Het focust specifiek op de toenemende groep twijfelende Vlamingen die willen weten wat echt is en wat niet, maar die het gevoel hebben dat het almaar moeilijker wordt om feit en fictie van elkaar te onderscheiden.

Enkele onderzoeksinzichten

• Over twijfel
  • Twijfel komt voor in een breed spectrum van de samenleving, met verschillende variaties in nieuwsvertrouwen
  • Twijfel is zelden permanent, maar steeds in flux
  • Twijfel komt voort uit een kritische blik t.a.v. nieuws en/of maatschappij
  • Twijfel kan omslaan in wantrouwen of zelfs afhaken als er geen (sluitend) antwoord komt!
• Over formats van factchecking
  • Short-form factchecks werken!
  • Tekstuele factchecks doen het over het algemeen het beste, ze worden zowel positiever beoordeeld en hebben meest positieve invloed op kennis
  • Sociale media formats worden in sommige gevallen positiever beoordeeld door jongeren
  • Dus: Tekstuele factchecks zouden referentie moeten blijven. Nut van creatieve formats afhankelijk van leeftijd en context (zoals het platform)

Output van het project:

• Twijfeldetectietool voor socialemediaposts (Textgain). Deze detectietool geeft een overzicht van welke onderwerpen onderwerp van discussie zijn op sociale media
• Een checkbox voor journalisten (VRT). Deze tool ontsluit een 30-tal tools, geselecteerd door factcheckers, om journalisten stap voor te stap te helpen bij het factchecken van divers materiaal (beeld, tekst, …)
• Innovatieve journalistieke formats, zoals short-forms voor factchecks op tiktok en Instagram en een longread op VRT en Knack
• Een checkbox voor burgers (VRT). Een conceptvideo om burgers te ondersteunen in het gebruik van enkele tools om zelf beelden te onderzoeken
• Wetenschappelijke inzichten over twijfel en twijfelaars in Vlaanderen (publicatie in druk)
  ‍

Benieuwd naar meer? 
‍Bekijk de slides, bezoek de website of neem contact op met de projectcoördinator (mail).

COM-PRESS

Doel van het project: Een onderzoeksproject gericht op het ontwikkelen van detectiemethoden voor beeldmanipulatie om journalisten te helpen bij het onthullen van misinformatie. COM-PRESS doet hiervoor een beroep op nieuwe, veelbelovende technieken waarbij beeldmanipulaties kunnen gedetecteerd worden op basis van inherent aanwezige informatie in digitale media.

Enkele onderzoeksinzichten

• Experten over de tool
  • Manipulatie leidt eerder tot angst voor impact op vertrouwen dan desinformatie
  • Nood aan complementaire detectietools bij factchecks
  • Visuele detectietool voor beeldmateriaal
  • Verwachtingen voor (de interface) van detectietool
• Over detectietool
  • Complementaire open-source methodes werken voor het detecteren van klassieke photoshops, deepfakes & genAI inpainting
  • Tool bruikbaar voor factchecks, mits hulp bij interpretatie
  • Vooral succesvol bij hoge kwaliteit: veel info gaat verloren bij beeldmateriaal dat circuleert op sociale media

Output van het project:

• Detectietool voor beeldmanipulatie (IDLab-UGent)
• Integratie van COM-PRESS in CrossOver dashboard (Checkfirst)
• Factchecks en journalistieke verhouden die gebruik maken van de tool (Apache, Knack)
• Wetenschappelijke inzichten rond de detectietool (Mareen et al.) en betrouwbaarheid van posts op sociela media (publicatie in druk)
  ‍

Benieuwd naar meer? 
‍Bekijk de slides, test de detectietool of neem contact op met de projectcoördinator (mail).

Re:Plus

Doel van het project: Een door AI-gedreven tool die debat faciliteert en een minder polariserend, meer constructief maatschappelijk debat beoogt door middel van het uitwisselen van meningen en argumenten. Het doel is een respectvolle debatomgeving creëren, samen met een snelle detectie van desinformatie.

‍Output van het project:

• Online debattool voor nieuwsmedia (Tree Company)
  • Geautomatiseerde inhoudsanalyse i.v.m. toxiciteit
  • Deelnemers leren op een constructieve manier debatteren dankzij live feedback op hun bijdragen
  • Leren omgaan met verschillende meningen voor een grotere weerbaarheid en mediawijsheid
  • Samenvattingen: zichtbaar maken van desinformatie en complottheorieën voor redacties
• Nieuwsmedia die gebruikmaken van de tool bij artikels

Onderzoeksinzichten:

• Zeer positieve evaluatie door deelnemers
  • 83% heeft een (zeer) positief gevoel bij Rhetoric
  • 90% zou opnieuw deelnemen aan een debat via Rhetoric
  • 92% verkiest Rhetoric boven sociale media of commentaarsecties
  • 83% vindt het (zeer) waardevol dat kranten via Rhetoric de mening van hun lezers vragen
  • 45% nam nooit eerder deel aan een online debat, maar deed dat wel via deze tool

• Grote tevredenheid bij redacties
  • Meer reacties, en vooral meer kwaliteitsvolle reacties
  • Lagere toxiciteit, dus minder moderatie is nodig
  • Nieuwe namen en stemmen in het debat
  • Langere attention time op online artikelen
    ‍

Benieuwd naar meer? 
‍Bekijk de slides, ontdek de debattool Rhetoric of neem contact op met de projectcoördinator (mail).

Deel 2: Jonge doelgroepen bereiken

NieuwsWijsNeuzen!

Doel van het project: NieuwsWijsNeuzen zet in op kinderen (8-12 jaar) en wil hen weerbaarder maken tegen desinformatie door in te zetten op nieuwswijsheid. De focus ligt zowel op (jeugd)journalisten als op kinderen. Het project vertrekt vanuit het kinderrechtenperspectief (recht op informatie) en wil kinderen weerbaarder en wijzer maken.

• Outputs van dit project:  

1. Keki lanceerde in februari 2024 met succes de Kindwijzer, een leidraad voor kindwijze journalistiek in tijden van desinformatie (zie onderaan de pagina). De Kindwijzer heeft als doel het recht van kinderen en jongeren op informatie te beschermen tegen het probleem van nepnieuws en desinformatie. Door journalisten te helpen om hun berichtgeving beter af te stemmen op een jong publiek, maakt deze leidraad van hen kindwijze journalisten. De Kindwijzer biedt algemene aanbevelingen en concrete handvaten voor een journalistieke berichtgeving die op maat is van kinderen en jongeren, hen met respect behandelt, hun vertrouwen in de media stimuleert en hen actief beschermt tegen desinformatie.
2. Binnen Nieuwswijsneuzen werd Kritikat - origineel een lespakket voor de derde graad lager onderwijs - hertaald naar de eerste en tweede graad. Daarnaast lanceerden Mediawijs, Odisee Hogeschool, UAntwerpen en Het Geluidshuis in mei ook Hoezoo, nieuwswijze luisterverhalen met filosofische denkoefeningen. Vanaf midden juni kunnen leerkrachten lager onderwijs (tweede en derde graad) ook aan de slag met Is het echt zo?. Lesmateriaal van Mediawijs en Arteveldehogeschool, met leuke Ketnetvideo's en minigames over (nep)nieuws, influencers en deepfakes. ‍
3. Op het TikTok kanaal Nieuwswijsneus vind je het checkpunt voor desinformatie terug, met factchecks op maat van kinderen.

‍

Benieuwd naar meer? 
‍Bekijk de slides, bezoek de website of neem contact op met de projectcoördinator (mail).

‍

Counterscam

Doel van het project: Een project gericht op het vergroten van bewustzijn over desinformatie onder jonge socialemediagebruikers en influencers, met de uitbreiding van het factcheckplatform deCheckers.be en de ontwikkeling van een "social media storytelling" aanpak.

• Outputs van het project: 
  • Het Counterscam Playbook, een reeks case studies over hoe creators zoals DikkeSvekke, Onbespreekbaar, Chrostin, Maximiliaan Verheyen, ZicZacKitty en Fossilized Fun omgaan met #scams die de ronde doen binnen hun community en in de content die ze elke dag maken. Ze worden vergezeld door specialisten in fake news: factcheckers Wolf, Nele, Jan, Dorien, Justine en Anna delen hun tips en tools die ze gebruiken om #scams de wereld uit te helpen.

Het Counterscam playbook vindt u hier.

• Kennisdeelmomenten tussen content creators en journalisten en sociale mediavertalingen van geschreven factchecks voor TikTok, Instagram en Twitch
• deCheckers als volwaardig factcheckplatform.

Het deCheckers factcheckplatform vindt u hier.

‍

Benieuwd naar meer? 
‍Bekijk de slides, bezoek de website (Chase) of website (VRT) of neem contact op met de projectcoördinator (mail).

‍

Tot slot: bedankt!

Directeur Media en Film Lieve Caluwaerts sprak in naam van het Departement Cultuur, Jeugd en Media van de Vlaamse overheid de verschillende projectpartners toe. 

Enkele quotes uit de toespraak:

"Desinformatie zorgt voor de uitholling van de waarde van journalistiek en ons pluralistisch media-ecosysteem en heeft een negatieve invloed op burgerschap door het onderuithalen van de democratie, mensenrechten, sociale cohesie en vertrouwen in de wetenschap en publieke instellingen. [...] Daarom was en is het belangrijk om in te zetten op de strijd en weerbaarheid van de burger tegen desinformatie."

"Het doel van de projectoproep was om onderbouwde en praktijkgerichte initiatieven te ondersteunen die inzetten op weerbaarheid tegen desinformatie [...]. We zijn diep onder de indruk van de creativiteit en de toewijding die in elk van deze projecten is gestoken. Het is inspirerend om te zien hoe diverse actoren – van journalisten en onderzoekers tot technologische innovators en educatieve instellingen – samenkomen om een gemeenschappelijk doel na te streven: het versterken van onze informatie-integriteit en onze democratie.

"Vandaag vieren we niet alleen de resultaten en successen van deze projecten, maar ook de waardevolle samenwerkingen die zijn ontstaan. Samenwerking is immers de sleutel tot het effectief bestrijden van desinformatie."