Media.monitor

Journalistiek onder druk

February 20, 2025
•
Hanne Peeters
•
Journalistiek
Diversiteit
Op deze pagina:
Example H2
Example H3
Download de media.monitor 2025

In een notendop

  1. ‍Inzicht 1. Vlaamse nieuwsmedia moeten zich schikken naar de regels die sociale media op hun platformen hanteren.
  2. ‍Inzicht 2. Om aandacht te trekken passen nieuwsmedia hun inhouden aan op sociale media, met oog voor journalistieke kwaliteit.
  3. ‍Inzicht 3. Platformen domineren het nieuwsgebruik van (jonge) Vlamingen, maar traditionele nieuwskanalen blijven onmisbaar.
  4. ‍Inzicht 4. Ook al groeit het nieuwsgebruik via sociale media, twijfel over de betrouwbaarheid van informatie blijft groot.
  5. ‍Inzicht 5. Vlaamse nieuwsmedia dienen met zorg te kiezen welke frames zij hanteren bij berichtgeving over gevoelige en politieke thema’s.
  6. ‍Inzicht 6. Vlamingen genieten een breed en divers nieuwsaanbod; algoritmes moeten deze diversiteit actief helpen behouden.
  7. ‍Inzicht 7. Nieuwsgebruikers waarderen diversiteit in het nieuws, maar merken het niet altijd op; nieuwsmedia moeten blijven inzetten op veelzijdige berichtgeving.
  8. ‍Inzicht 8. Hoewel Vlaamse nieuwsberichtgeving weinig partijdigheid en voldoende diversiteit vertoont, vormt de billijke representatie van minderheden nog een uitdaging.
    ‍

Inzichten op een rij

Schikken naar socialemediaregels

INZICHT 1.
Vlaamse nieuwsmedia moeten zich schikken naar de regels die sociale media op hun platformen hanteren.

Vlaamse nieuwsmedia zijn zeer afhankelijk van socialemediaplatformen voor de verspreiding van en het bereiken van bepaalde doelgroepen met hun nieuwscontent. Het laatste jaar zetten groteVlaamse nieuwsmerken sterk in op Instagram. Veel nieuwsmedia experimenteren ook met TikTok, al zijn vooralsnog enkel Karrewiet en Het Laatste Nieuws enigszins populair op dit platform. De populariteit van Facebook als distributiekanaal neemt voor het eerst af: 2023 was het eerste jaar waarin Vlaamse nieuwsmedia minder posts op Facebook plaatsten. Het gemiddeld aantal interacties per Facebookpost nam ook af.

Hoewel nieuws verspreiden via socialemediaplatformen zeker zijn vruchten afwerpt -of afwierp-, schuilt in platformafhankelijkheid ook gevaar. Nieuwsmedia hebben geen controle over wie het nieuws precies te zien krijgt, of wanneer. Bovendien moeten ze schikken naar de mogelijkheden (of beperkingen) van de socialemedia-platformen (zie ook Inzicht12).

Het nieuwsgebruik van vele Vlamingen, en voornamelijk jongeren, is erg onderhevig aan de algoritmes van platformen.Die ‘blackboxsystemen’ hebben dus een steeds grotere impact op nieuwsgebruiken, en bepalen bijvoorbeeld mee de diversiteit aan nieuwsberichten waarmee gebruikers in aanraking komen. Bovendien is transparantie over hoe deze algoritmes werken zeer beperkt. Daarnaast blijven ook complexe vraagstukken aanwezig omtrent privacy- en auteursrechtkwesties. Correcte regelgeving en overheidstoezicht zijn zeer belangrijk, maar onderzoek naar de mate waarin die zaken (moeten) voldoen, ontbreekt tot nu toe.

‍

Inhouden aanpassen op sociale media

INZICHT 2.
Om aandacht te trekken passen nieuwsmedia hun inhouden aan op sociale media, met oog voor journalistieke kwaliteit.

Socialemediaplatformen zijn een almaar belangrijker distributiekanaal voor de verschillende nieuwsmedia in Vlaanderen. Vooral nieuwsproducenten die mikken op jongere doelgroepen zetten hier erg op in. Nieuwsbedrijven, met name de social media editors, passen bestaande nieuwsverhalen aan om ze aantrekkelijker te maken op de platformen. Ze gebruiken subjectievere taal en emoji’s, steeds rekening houdend met de affordances van elk platform. Daarnaast maken redacties steeds vaker nieuws enkel bedoeld voor sociale media, ook wel social media journalism genoemd. Voor TikTok zal bijvoorbeeld eerder specifieke en creatieve audiovisuele content gemaakt worden (zoals short-form video’s en tappable stories).

Social media editors maken strategische en bewuste keuzes wanneer ze nieuws aanpassen of maken voor sociale media. Ze proberen actief in te spelen op de algoritmes van de platformen door bijvoorbeeld hun content voor Instagram en TikTok visueler te maken, of hun nieuws op bepaalde momenten te posten. Journalisten concurreren op deze platformen met allerhande niet-journalistieke actoren, denk aan influencers, die ook strijden om de aandacht van het publiek.

Die toenemende concurrentie zorgt ervoor dat nieuwsmedia zich meer schikken naar de wensen en interesses van hun publiek, die ze makkelijker kunnen monitoren via de socialemediaplatformen aan de hand van likes, emoji’s, reacties of privéberichten. Nieuwsmedia volgen de wensen van hun publiek (en de logica van de platformen), en leggen in hun online nieuws meer de focus op hun infotainment en service rol in vergelijking met het nieuws dat ze aanbieden via traditionele kanalen. Thema’s die minder populair zijn bij hun doelgroepen, bijvoorbeeld politiek nieuws bijjongeren, bieden nieuwsmedia minder aan op sociale media. Echter dragen journalisten journalistieke standaarden nog hoog in het vaandel, en is er geen teken aan de wand dat ze belangrijke journalistieke normen, zoals de waakhond-functie of objectiviteit, verwaarlozen.

‍

Platformen dominant, traditionele kanalen onmisbaar

INZICHT 3.
Platformen domineren het nieuwsgebruik van (jonge) Vlamingen, maar traditionele nieuwskanalen blijven onmisbaar.

Dat nieuwsmedia zo afhankelijk zijn van socialemediaplatformen voor hun distributie van nieuws gaat hand in hand met de evolutie aan nieuwsconsumptiezijde: nieuwsgebruik via klassieke of analoge kanalen daalt, en online nieuwsgebruik neemt toe. De meeste Vlamingen consumeren hun nieuws online, via apps, websites of sociale media. Dit vertaalt zich ook in het aantal pageviews van deze digitale kanalen. Het aantal pageviews op Vlaamse nieuwswebsites en -apps steeg tussen 2018 en2023 met 70%, met Het Laatste Nieuws als de meest bezochte nieuwsmerk.

Middelbare scholieren en studenten zetten sociale media met stip op één als belangrijkste nieuwsbron. TerwijlFacebook het meest gebruikte socialemediaplatform is voor nieuws bij de gemiddelde Vlaming, staan Instagram en TikTok bij jongeren met grote voorsprong op één. Jongeren waarderen hoe eenvoudig het is om nieuws te volgen via korte video’s en berichten, waar en wanneer ze maar willen, en vinden het aangenaam dat ze hun feed kunnen personaliseren. Ze beschrijven hun nieuwsgebruik op deze platformen als sporadisch en incidenteel, en gaan zelf weinig actief op zoek naar nieuws. Hoewel de definitie van nieuws op sociale media meer flou wordt, lijken jongeren nieuws voornamelijk te beschouwen als informatie over belangrijke en negatieve gebeurtenissen in de wereld. Ze blijven bovendien, zelfs op socialemediaplatformen, trouw aan de Vlaamse nieuwsmerken.

Toch mogen we het belang van traditionele kanalen voor nieuws niet onderschatten. Oudere mediagebruikers zijn zeer gehecht aan nieuws via radio, televisie en de papieren krant. Ook voor jongeren blijft televisienieuws enige vorm aan populariteit genieten. Vaak bekijken ze dit ingezette contexten en/of gezelschap, zoals in de living met hun ouders.

‍
Sociale media onbetrouwbaar

INZICHT 4.
Ook al groeit het nieuwsgebruik via sociale media, twijfel over de betrouwbaarheid van informatie blijft groot.

Nieuwsgebruiken van veel Vlamingen vinden voornamelijk online plaats, en steeds meer via sociale media. De gemiddelde Vlaming is zich echter bewust dat veel desinformatie en misinformatie op deze platformen rondgaat. Ze hebben een algemene scepsis over berichten op sociale media, ook als die afkomstig zijn van een gevestigde of gekende bron. Ongeveer de helft van de Vlaamse nieuwsgebruikers maakt zich zorgen over de betrouwbaarheid van informatie op socialemediaplatformen, terwijl één op de drie ze blijven gebruiken als (voornaamste) nieuwsbron. De bezorgdheid over de betrouwbaarheid van informatie is het grootst op TikTok en X.

Hoe goed Vlamingen desinformatie kunnen herkennen is niet geheel duidelijk. Voor jongere leeftijdsgroepen ziet het er niet rooskleurig uit: slechts vier op de tien jongeren slaagt op een nepnieuwstest. Bovendien zegt twee op de vijf zelden of nooit de betrouwbaarheid van een artikel te controleren. Wel blijken verificatielabels, die platformen bij een geverifieerd bericht plaatsen, geen impact te hebben op de waargenomen geloofwaardigheid van dat bericht. Het is voornamelijk de bron die bepaalt hoe geloofwaardig mensen het bericht achten, een strategie die experten onderschrijven.

Voor platformen is het eveneens zoeken hoe precies om te gaan met de grote hoeveelheden desinformatie. Meta, het moederbedrijf achter onder meer Facebook, Instagram en WhatsApp, toonde in haar crisiscommunicatie de afgelopen jaren bereidwilligheid om mee te zoeken naar oplossingen, zoals het verwijderen, verminderen of informeren overdesinformatie, al berust het platform hierbij voornamelijk op zelfregulering. Recente ontwikkelingen (denk aan het stoppen van samenwerkingen met factcheckers in de Verenigde Staten) tonen echter opnieuw aan hoe deze techgigant geen maatschappelijke of politieke inmenging meer wil in hoe het content modereert, en hoe het de verantwoordelijkheid voor de content op diens platformen naar gebruikers toeschuift. Hiermee treedt Meta in de voetsporen van eerdere beslissingen door X/Twitter.

‍

Zorgvuldig frames hanteren

INZICHT 5.
Vlaamse nieuwsmedia dienen met zorg te kiezen welke frames zij hanteren bij berichtgeving over gevoelige en politieke thema’s.

Vlaamse nieuwsmedia berichten over politieke en maatschappelijke gebeurtenissen, zoals woke, het klimaat, asielzoekers of religie, vanuit een bepaald denkkader, discours of frame. Meer voorzichtigheid en een groter bewustzijn zijn vereist, want dit heeft daadwerkelijk impact op hoe het publiek over bepaalde thema’s denkt, en kan de (on)verdraagzaamheid ten opzichte van deze thema’s beïnvloeden. Zo blijkt dat als media transgenderpersonen op een positieve manier belichten, Vlamingen meer open staan ten opzichte van ondersteunende maatregelen voor deze groep. De rolvan nieuwsmedia valt dus niet te onderschatten.

Verschillende nieuwsmerken in Vlaanderen leunen aan bij politieke strekkingen en visies. Dat beïnvloedt mee wat voor frames ze hanteren, en mogelijk hoe hun trouwe kijkers of lezers over bepaalde thema’s denken. Kijkers van commercieel televisienieuws percipiëren bijvoorbeeld migranten als bedreigender dan lezers van kwaliteitskranten. Lezers van Het Laatste Nieuws, met een laag vertrouwen in kwaliteitskranten, zijn angstiger voor terrorisme dan de doorsnee Vlaming. Hoewel een oorzaak-gevolg relatie moeilijk is te leggen, is het toch belangrijk dat nieuwsmedia zeer waakzaam blijven over de gehanteerde frames.

‍

Nieuwsaanbod divers, maar behoud nodig

INZICHT 6.
Vlamingen genieten een breed en divers nieuwsaanbod; algoritmes moeten deze diversiteit actief helpen behouden.

De Vlaming heeft toegang tot een voldoende divers en pluriform aanbod aan nieuws en informatie, ondanks een steeds geconcentreerder medialandschap. Toch wil dit niet automatisch zeggen dat Vlamingen aan diverse nieuwsinhouden blootgesteld worden, of zichzelf eraan blootstellen.

Nu Vlamingen steeds meer online nieuws gebruiken, en ook nieuwsmedia vaker inzetten op algoritmische nieuwsaanbevelingssystemen om nieuwsinhouden te personaliseren, is het nuttig te onderzoeken welke rol dergelijke technologieën kunnen opnemen in het bevorderen van een meer divers nieuwsrepertoire. Dergelijke nieuwsaanbevelingssystemen hebben wel degelijk invloed op de manier waarop Vlamingen zichzelf informeren online. Indien het ontwerp van zo’n systeem ingesteld is om Vlamingen een verscheiden aanbod aan te bieden, met andere woorden een vorm van serendipiteit of toevalligheid te integreren, draagt dit logischerwijs bij aan de diversiteit van iemands repertoire.

Dit benadrukt (nogmaals)het belang om na te denken over hoe algoritmen werken. Indien een divers nieuwsrepertoire voor alle Vlamingen een streefdoel is, blijft het noodzakelijk dat beleidsmakers erop toezien dat ook nieuwsmedia en platformen die diversiteit waarborgen in het ontwerp van hun algoritmes.

‍

Waardering voor divers nieuws

INZICHT 7.
Nieuwsgebruikers waarderen diversiteit in het nieuws, maar merken het niet altijd op; nieuwsmedia moeten blijven inzetten op veelzijdige berichtgeving.

Het is essentieel dat nieuwsmedia billijke representatie en diversiteit in berichtgeving waarborgen. Die diversiteit kan zich uiten in een verscheidenheid aan actoren, aan perspectieven en meningen, of aan nieuwsinhouden. Het blijft noodzakelijk verder te onderzoeken hoe het publiek zelf die diversiteit ervaart. Het publiek merkt namelijk niet altijd op als het blootgesteld wordt aan meer nieuwsdiversiteit. Vlamingen die via bepaalde nieuwsaanbevelingssystemen meer divers nieuws tot zich krijgen, vonden bijvoorbeeld niet dat hun blootstelling tot nieuws diverser is in ergelijking met andere Vlamingen. Dit wordt de diversiteitsparadox genoemd. Anderzijds merken ze ook een gebrek aan diversiteit niet altijd op. Vlamingen zien het wel indien een diversiteit aan meningen wordt aangeboden in het nieuws, maar dus niet als een gebrek aan diversiteit in perspectieven aanwezig is.

Vlamingen percipiëren ook bias of partijdigheid bij Vlaamse nieuwsmedia, terwijl uit onderzoek rond Vlaams televisienieuws er weinig indicaties voor zijn dat die ook daadwerkelijk aanwezig is. Het publiek is zich dus niet altijd even bewust van hoe gebiased hun nieuwsconsumptie eigenlijk is, en kunnen hierover foute assumpties aannemen.

Toch betekent dit niet dat nieuwsmedia niet meer moeten inzetten op diversiteit en onpartijdigheid, wat beiden componenten zijn van kwaliteitsvolle journalistiek. Het is bijvoorbeeld zo dat diversiteit berichtgeving geloofwaardiger maakt. Dit voorspelt op zijn beurt in grote mate waarom mensen het nieuws al dan niet gebruiken. Burgers blootstellen aan verschillende onderwerpen, perspectieven en actoren blijft een noodzakelijk ingrediënt van een goed functionerende democratie.

‍

Billijke representatie van minderheden

INZICHT 8.
Hoewel Vlaamse nieuwsberichtgeving weinig partijdigheid en voldoende diversiteit vertoont, vormt de billijke representatie van minderheden nog een uitdaging.

Het Vlaamse televisienieuws doet het wat betreft inhoudelijke diversiteit redelijk goed. Zowel op het VRT- als VTM-nieuws komen uiteenlopende thema’s aan bod. Beide zenders berichten wel het meest over criminaliteit, sociale zaken en politiek.Ze berichten dus eerder over ‘hard nieuws’ en minder over ‘zacht nieuws’, zoals cultuur en lifestyle.

Bovendien wijst niets op een vorm van politieke partijdigheid in Vlaamse nieuwsuitzendingen, in tegenstelling tot wat soms beweerd wordt. (Bestuurlijke) macht bepaalt in grote mate de spreektijd van politici. Politici behorende tot de regeringspartijen komen meer aan bod dan oppositieleden. De redenering is dat wat regeringspartijen te zeggen hebben een grotere impact heeft op het beleid en de samenleving. Verder is de aandacht tussen politieke partijen niet evenredig verdeeld. Dit komt vooral voort uit redactionele routines en nieuwswaarden, niet vanuit partijdigheid.

Wat betreft genderdiversiteit en representatie van minderheden is nog werk aan de winkel. Hoewel de genderkloof tussen mannen en vrouwen in het nieuws kleiner is geworden, komen vrouwen nog steeds minder aan bod. Die genderkloof is zowel op te tekenen als gewone burgers getoond worden in het nieuws, maar nog meer als het gaat over actoren met een bepaalde autoriteit, zoals politici of experten. Ook personen van kleur en of personen met een waarneembare beperking komen te weinig aan bod.

Een mogelijke verklaring is een gebrek aan minderheden achter de schermen. Vele nieuwsdiensten zijn nog steeds vooral bevolkt door witte, langgeschoolde mannen. Een meer diverse – en beter nog inclusieve – redactie kan verhalen en mensen aan bod laten komen die anders over het hoofd gezien worden.

‍

Bronnen

‍

Over media.monitor 2025

De media.monitor bundelt recente inzichten uit Vlaams onderzoek naar media. De focus van deze editie ligt op onderzoek dat gepubliceerd is in het kalenderjaar 2024. De inzichten zijn een startpunt voor een constructief debat tussen beleid, onderzoek en de mediasector.

Ontdek de andere thema's

Meer weten?

Download de media.monitor 2025

Volg ons op LinkedIn.

Jouw onderzoek toevoegen? Geef het hier door.

Over Mediapunt
Disclaimer
Contact
Met de steun van de Vlaamse overheid, Departement Cultuur, Jeugd en Media