Fact-checking als genre: multimedia en labels, maar geen vaste stijl of vorm

Deze studie onderzoekt de genreconventies van fact-checking, zoals het kiezen van onderwerpen, stijl en vorm. Er werden 375 fact-checks geanalyseerd, die door VRT NWS en Knack werden gepubliceerd tussen september 2021 en augustus 2022. De resultaten laten zien dat de meeste fact-checks gingen over actuele politieke onderwerpen. Claims die circuleren op het internet werden vaker geverifieerd dan uitspraken van politici of andere elite-actoren. Fact-checkers gebruiken vaak multimedia en duidelijke labels om aan te geven dat het om een fact-check gaat. Fact-checks onderscheiden zich ook als journalistiek genre door hun transparant bronnengebruik. Ook wordt er vaak een eindoordeel gegeven, maar niet via een beoordelingsschaal. De stijl en vorm van de fact-checks variëren, afhankelijk van het onderwerp en de bron.

• De meeste claims die worden gecontroleerd, gaan over actuele thema’s zoals de coronapandemie en oorlog, die belangrijke publieke kwesties waren tijdens de onderzoeksperiode.
• Fact-checkers richten zich vaker op het 'debunken' van virale uitspraken die circuleren op sociale en online media, eerder dan op uitspraken van politici of experts. Dit wordt de "debunking turn" in fact-checking genoemd.
• Bij claims over gezondheid en zorg vinden we echter geen "debunking turn" terug en komen veel van de geverifieerde beweringen van media, journalisten of beroemdheden in plaats van onbekende mensen op sociale media.
• Fact-checkers verschillen in de mate van transparantie die ze bieden over hun bronnen en verificatie, afhankelijk van het type claim en de nieuwsorganisatie. Dit wordt niet alleen beïnvloed door het onderwerp, maar ook door de manier waarop bronnen worden vermeld (zoals het aantal geciteerde bronnen en het gebruik van hyperlinks).
• Bij polariserende onderwerpen zoals COVID-19 of de Oekraïense oorlog wordt er niet meer transparantie toegepast dan bij minder controversiële onderwerpen.
• Veel fact-checks gebruiken multimedia (zoals video's of afbeeldingen) en duidelijke labels om aan te geven dat het een fact-check is. Dit helpt bij het duidelijk maken van de inhoud.
• Fact-checks bevatten meestal geen beoordelingsschaal om de waarheid van een bewering te rangschikken.
• Wel wordt er meestal aan het einde een oordeel gegeven over het waarheidsgehalte van de claim. Dit gebeurt echter minder vaak bij oorlogsgerelateerde fact-checks.
• Meer onderzoek is nodig om te begrijpen of de bevonden conventies van fact-checking consistent zijn in andere landen en of ze in de toekomst veranderen.