Partijdigheid van de Vlaamse media: inhoud, percepties en gevolgen

De (on)partijdigheid van nieuwsmedia is al lange tijd een punt van discussie onder politici, journalisten en academici. De opkomst van het 'fake news'-mantra, vooral door Trump, heeft dit debat verder aangewakkerd. In dit boek proberen academici via inhoudsanalyses te achterhalen of nieuwsmedia (on)partijdig zijn. Maar net zo belangrijk is hoe burgers en politici dit ervaren. Daarom gaan ze dieper in op de subjectieve percepties van burgers, politici en journalisten. Ten slotte, analyseren de auteurs of mediakritiek van politici een invloed heeft op de mening van burgers over de media. Zo maken ze de mogelijk vicieuze cirkel rond: beïnvloedt wantrouwen het gedrag van politici, wat leidt tot meer wantrouwen en een negatief beeld over media bij burgers?

• De aandacht die politieke partijen krijgen in de kranten weerspiegelt vooral de politieke realiteit, waarbij regerende partijen meer aandacht krijgen. Hoewel partijen aan de extremen van het politieke spectrum, zoals Vlaams Belang, minder aandacht krijgen (vooral ten opzichte van hun aandeel in de stemmen), kunnen we niet stellen dat er een volledige media-uitsluiting plaatsvindt. Negatieve berichtgeving overheerst voor alle partijen, wat te verwachten is vanwege de nieuwswaarde van negatief nieuws. De drie onderzochte kranten behandelen alle partijen op vergelijkbare wijze, zonder significante verschillen in toon.

• De aandacht voor politieke partijen op Vlaamse televisiejournaals blijkt vooral gericht te zijn op regeringspartijen, wat betekent dat zij vaker aan bod komen dan oppositiepartijen. Tijdens verkiezingscampagnes krijgen oppositiepartijen echter meer spreektijd. Ministers krijgen de meeste aandacht, vooral tijdens crisissituaties zoals de coronapandemie. Wanneer er kritiek wordt geuit op de ministers en de regering komt dit echter niet alleen van oppositiepartijen, maar ook van experts en professionals. Over het algemeen is er geen duidelijke partijdigheid in het nieuws, hoewel Vlaams Belang opvallend minder aandacht krijgt omdat ze nooit deel hebben genomen aan de regering.

• Het merendeel van de Vlamingen denkt dat traditionele nieuwsmedia niet neutraal zijn en vaak partijdig berichten. Dit gevoel is vooral sterk bij mensen die geïnteresseerd zijn in politiek, een uitgesproken politieke voorkeur hebben, mannen zijn, of weinig vertrouwen hebben in de democratie. Mensen hebben vooral het idee dat de media de centrumpartijen voortrekken en partijen zoals PVDA en Vlaams Belang benadelen. Wat opvalt, is dat zelfs mensen die een nieuwsmedium als favoriet hebben, denken dat hun eigen partij wordt benadeeld door dat medium. Dit wijst erop dat veel mensen vinden dat hun politieke voorkeur niet eerlijk wordt behandeld, zelfs door de nieuwsbronnen die ze vertrouwen.

• In Vlaanderen vinden veel politici dat traditionele nieuwsmedia partijdig zijn en hun partij benadelen. Vooral rechtse politici en zij in hooggeplaatste functies voelen zich benadeeld. Ze vinden dat ze minder vaak in het nieuws komen en negatiever worden afgebeeld. De commerciële druk op traditionele media en ideologische voorkeur van journalisten wordt aangehaald door deze politici als mogelijke verklaringen.

• In een gezonde democratie is kritiek op de media belangrijk, maar als politici voortdurend vijandige kritiek uiten, kan dit het vertrouwen in de media schaden en kritische journalistiek bemoeilijken. Uit onderzoek blijkt dat de meeste Vlaamse politici zelden kritiek uiten op de media via Twitter. Wanneer ze kritiek uiten, is dit meestal op een constructieve manier, bijvoorbeeld om vermeende fouten in de berichtgeving recht te zetten. Sommige politici, vooral van Vlaams Belang en N-VA, geven echter wel vaker kritiek en doen dit vaak op een vijandige manier, waarbij ze de media beschuldigen van partijdigheid en desinformatie. Politici die geloven dat de media partijdig zijn uiten bovendien meer kritiek op de pers, en omgekeerd. Ze doen dit dus niet enkel uit strategische overwegingen.

• Wanneer politieke partijen kritiek uiten op een nieuwsmedium, gaan mensen meer geloven dat dit medium partijdig is als ze die partij steunen. Dit kan het idee van vijandige media versterken, zelfs als de kritiek ongegrond is, wat zorgwekkend is. Een positieve conclusie uit het onderzoek is dat mensen niet automatisch denken dat alle media partijdig zijn wanneer één nieuwsbron bekritiseerd wordt. Ook zien we dat andere vormen van kritiek (bijvoorbeeld dat een nieuwsbron onjuiste informatie deelt) geen effect hebben op wat mensen van het medium vinden. Dat is goed nieuws, aangezien politici dit soort kritiek het vaakste geven.

• Journalisten erkennen dat ze niet altijd volledig onpartijdig zijn in hun berichtgeving over politieke partijen. Ze denken dat centrumpartijen worden bevoordeeld, terwijl extremere partijen worden benadeeld. De politieke voorkeur van de journalist zelf lijkt hier geen rol in te spelen. Wat wel een rol speelt is de ideologische positie van het publiek: journalisten maken vooral nieuws dat aansluit bij de voorkeur van dat publiek. Dit kan problematisch zijn, zeker omdat journalisten niet goed de ideologische positie van hun publiek kunnen inschatten.

• Politici, burgers en zelfs journalisten twijfelen aan de onpartijdigheid van de traditionele media, vooral aan de rechterkant van het politieke spectrum. Hoewel sommige kritiek begrijpelijk lijkt, kan het vertrouwen in de media ondermijnen. Als politici media bekritiseren, geloven hun supporters dat vaak, wat leidt tot meer wantrouwen. Dit kan de democratie schaden. Toch vertrouwen nog veel Vlamingen op traditionele media, maar als dit afneemt, kan dit leiden tot meer polarisatie en desinformatie.