Portret van Belgische journalisten 2023: weinig divers, loonkloof en geconfronteerd met grensoverschrijdend gedrag

Elke vijf jaar, sinds 2003 voor Vlaanderen en sinds 2013 ook voor Franstalig België, wordt het profiel van de Belgische journalisten onderzocht. Naast de algemene socio-demografische kenmerken zoals gender, leeftijd, en opleiding, peilt deze bevraging naar aspecten specifiek verbonden aan het journalistieke beroep zoals arbeidsstatuut, salaris, relatie tot bronnen, grensoverschrijdend gedrag en politieke oriëntatie. Het doel is beter te begrijpen wie ons informeert, in welke werkomstandigheden en met welke opvattingen over de journalistieke wereld.

• Traditionele beeld van ‘de gemiddelde journalist’ blijft overeind: mannelijk, tussen 45 en 50 jaar, en hoogopgeleid. Slechts 2 van de 10 journalisten beschouwt zichzelf als lid van een minderheid op het vlak van kenmerken zoals hun etniciteit, gender, of seksuele oriëntatie. De beroepsgroep blijft dus weinig divers.
• De meeste Belgische journalisten zien zichzelf als eerder centrumlinks-georiënteerd. Daarmee gelinkt beschouwt het merendeel van de respondenten zichzelf als progressiever dan het medium waarvoor ze (hoofdzakelijk) werken of dan het publiek van dat medium. Belangrijk hierbij is dat dit enkel gaat om persoonlijke politieke oriëntatie; dit betekent niet dat dit ook weerspiegeld wordt in hun journalistieke werk.
• Driekwart van beroepsjournalisten werkt in loondienst voor een redactie, terwijl een kwart van de journalisten in een freelancestatuut werkt. Het merendeel van de journalisten werkt voor een privaat media- bedrijf zoals DPG Media of IPM, terwijl ongeveer een kwart van de respondenten aangeeft voor de publieke omroep te werken. Het aandeel journalisten dat voor een coöperatieve vennootschap zoals Doorbraak of Médor werkt, ligt hoger bij Franstalige (20%) dan bij Nederlandstalige respondenten (11%).
• Op het vlak van specialisatie zijn een aantal opmerkelijke bevindingen waar te nemen. Ten eerste stijgt het aandeel dat zichzelf als generalist zonder specialisatie ziet. Ten tweede blijft horizontale gendersegregatie nog steeds aanwezig: binnen domeinen die als ‘hard nieuws’ worden gepercipieerd zoals politiek en economie zijn vooral mannelijke journalisten actief, terwijl vrouwen vaker werken binnen topics die als ‘zacht nieuws’ worden bestempeld (samenleving, gezondheid, lifestyle). Ten derde merken we dat regionaal nieuws in een dalende trend zit: van 25% in 2013 naar slechts 18 journalisten in 2023 die regionaal nieuws als specialisatiedomein aankruisen. Vooral in Vlaanderen staat regiojournalistiek onder druk, met nog slechts 15% van de journalisten die zich hierin specialiseren.
• Een journalist in loondienst verdient ruim een derde meer dan een freelance journalist. Waar het inkomen van journalisten in loondienst vaak is gestegen tussen 2020-2022 is het bij freelancers vaker gelijk gebleven of zelfs gedaald.
• Over het algemeen zeggen journalisten tamelijk tevreden te zijn met hun beroep, zowel wat aanzien, sociale betrokkenheid, creativiteit, verscheidenheid aan contacten als intellectuele uitdaging betreft. De drie belangrijkste bronnen van tevredenheid zijn de verscheidenheid aan inhoud, de intellectuele uitdaging en de individuele vrijheid van het werk. Anderzijds is de werkdruk een element dat de journalisten verdeelt: 35% is niet tevreden en 32% is wel tevreden. De meerderheid van de respondenten is het wel eens met de stellingen over de toegenomen werkdruk, de dalende werkzekerheid en de uitbreiding van hun takenpakket in de afgelopen jaren.
• Meer dan de helft van de ondervraagde journalisten werd al eens geconfronteerd met grensoverschrijdend gedrag tijdens het uitoefenen van hun beroep (56% van de respondenten). De meest voorkomende vorm was verbale agressie, zowel online als offline. Verschillende vormen van intimidatie (zoals juridische bedreigingen, bedreigingen van bronnen om geen informatie te delen, enz.) werden ervaren door bijna een derde van onze steekproef. Een op tien was journalisten het slachtoffer van discriminatie en/of kreeg al eens te maken met seksueel grensoverschrijdend gedrag. 5% van de respondenten gaven aan met fysiek geweld te zijn geconfronteerd. Seksueel grensoverschrijdend gedrag en discriminatie treffen vooral vrouwen. Verbale agressie komt in alle leeftijdsgroepen voor, maar in het jongste segment ligt het aandeel het hoogst. Verbale en fysieke agressie komen het vaakst voor in publieke ruimtes zoals online of tijdens het veldwerk, terwijl discriminatie en seksueel grensoverschrijdend gedrag eerder organisatorisch zijn en vaker voorkomen binnen de redactie. Over alle vormen van grensoverschrijdend gedrag heen bleek dat een grote groep ervoor koos om geen actie te ondernemen.

Bron van deze inzichten is de samenvatting van het rapport, pagina 7-10.

Meer weten?

• Lees het bijhoordende nieuwsbericht op VVJ
• Download de presentatie met de resultaten