Media.monitor

Crossmediagebruik en -repertoires

•
Pauljan Truyens
•
Crossmediagebruik
Op deze pagina:
Example H2
Example H3
Download de media.monitor 2023

In een notendop

Kerninzichten

  • Inzicht 1: De coronapandemie heeft crossmediagebruik een serieuze boost gegeven. De digitalisering kwam in een stroomversnelling en het merendeel van de Vlamingen maakt frequenter gebruik van allerhande platformen en kanalen.
  • Inzicht 2: Crossmediagebruik is sterk aanwezig in Vlaanderen, maar iedere gebruiker vult dit op een eigen manier in. Zo kunnen dezelfde mediagebruiken in andere contexten plaatsvinden.
  • Inzicht 3: De mediarepertoires van de doorsnee Vlaming zijn breed en divers. Een minderheid beschikt echter over een smal repertoire en loopt zo mogelijk belangrijke info en perspectieven mis.
  • ‍Inzicht 4: Nieuws neemt in het mediarepertoire van het merendeel van de Vlamingen geen vooraanstaande plaats in. De meesten zijn wel op de hoogte van het belangrijkste nieuws. Dit gebeurt niet altijd via hun mediagebruik, maar eerder via hun netwerk.
  • Inzicht 5: Vlamingen met gelijkaardige mediarepertoires vertonen ook gelijkenissen op vlak van sociodemo’s en attitudes ten aanzien van media. Vooral leeftijd hangt sterk samen met het mediarepertoire.
  • Inzicht 6: Een mediarepertoire bevat ook dissonante onderdelen. Bepaalde mediagebruiken lijken niet thuis te horen in het mediarepertoire (bv. Nieuwsomnivoren die kijken naar ‘trash tv’).
  • Inzicht 7: Om inzicht te krijgen in crossmediagebruik is het nuttig om te kijken naar hoe inhouden, platformen, dragers en contexten interageren of articuleren. Zeker de context is een essentieel onderdeel in het hedendaagse ‘leven in media’.
  • Inzicht 8: Hoe breder iemands mediarepertoire, hoe mediawijzer. Mediagebruikers aanzetten tot het verbreden van hun repertoire kan tot meer digitale- en mediawijsheid leiden; maar het vals gevoel van digitaal competent te zijn, heeft ook opvolging nodig.
  • Inzicht 9: De stijging in crossmediagebruik zorgt voor een stijging in crossmediaproductie (en/of omgekeerd). Gebruikers consumeren media op allerhande platformen, (nieuws)mediaorganisaties kunnen niet anders dan volgen.

Inhoudelijke accenten

  • Er zijn 39 onderzoeken binnen dit thema opgenomen in deze media.monitor.
  • Vlaamse onderzoek naar crossmediagebruik of -repertoires zijn onder te verdelen in zes categorieën:
    1. Mediaonderzoekers bestuderen deelaspecten van mediagebruiken (zoals kijkgedrag) met crossmedia als context
    2. Mediaonderzoekers stellen een mediarepertoire-benadering voor als toekomstig onderzoek
    3. Mediaonderzoekers belichten de gevolgen van crossmediagebruik vanuit een productieperspectief (zoals de strategie van nieuwsorganisaties)
    4. Mediaonderzoekers vergelijken crossmediagebruiken tussen medialandschappen
    5. Slechts enkele Vlaamse studies spitsen zich echt toe op crossmediagebruik of -repertoires in 2023
    6. Een aantal trendrapporten beschrijven de evoluties in (cross)mediagebruiken, -attitudes en -vaardigheden
  • ‍Reflectie. Veel studies belichten slechts één of enkele mediagebruiken. Bovendien is er geen lijn te trekken in hoe dit crossmediaal gebruik gedefinieerd of geconceptualiseerd wordt binnen deze studies. Een robuust theoretisch kader ontbreekt bovendien vaak in studies. Ook al gebruiken mediaonderzoekers een verscheidenheid aan methodes (kwantitatief & kwalitatief), toch zijn ook innovatievere methodes noodzakelijk (bv. tracking) om een gelaagd inzicht te krijgen in crossmediagebruiken, vooral ook om het routineuze en soms zelfs onbewust mediagebruik te vatten.

‍

Inleiding

Dit hoofdstuk bespreekt het onderzoek naar crossmediagebruik en -repertoires in Vlaanderen, gepubliceerd in 2023. Het maakt deel uit van de media.monitor 2023. We willen zo enerzijds een aantal overkoepelende analyses en interpretaties over dit onderzoeksthema bieden, anderzijds een overzicht geven van de onderzoeksfocus in Vlaanderen wat betreft crossmediagebruik en mediarepertoires.

Het onderzoek naar crossmediagebruik en -repertoires is schijnbaar uitgebreid en divers. Schijnbaar, aangezien de meeste studies crossmediagebruik of het crossmedialandschap hanteren als een lens om andere mediagebruiken te bestuderen. Vele studies gebruiken crossmediagebruik dus eerder impliciet en niet als onderzoeksonderwerp an sich. De oorzaak is niet ver te zoeken. Zoals de Kerninzichten in dit hoofdstuk zullen onderschrijven, is crossmediagebruik voor een groot stuk ingeburgerd in Vlaanderen. Zo kijken ook Vlaamse onderzoekers naar dit crossmediagebruik eerder als de context waarin we ons momenteel bevinden, in plaats van crossmediagebruik diepgaand en genuanceerd te onderzoeken.

Dit eerste hoofdstuk maakt voornamelijk gebruik van gebruikersonderzoek of publieksstudies. Het sluit zo aan bij H2. Digitale en mediawijsheid. Daarom is overlap tussen deze hoofdstukken wat betreft bronnen mogelijk.

We bespreken eerst de Kerninzichten omtrent crossmediagebruik en -repertoires, inclusief de Reflecties van de auteurs op deze inzichten. Vervolgens belichten we de Inhoudelijke accenten binnen het Vlaams mediaonderzoek. Hierbij maken we duidelijk waarop het Vlaams mediaonderzoek in 2023 heeft gefocust en wat net de lacunes zijn.

‍

Staat van Vlaams mediaonderzoek 2023
Benieuwd naar meer? 
Download de hele media.monitor voor meer uitleg bij elk kerninzicht. 

‍

Crossmediagebruik en -repertoires

In een steeds meer gedigitaliseerde samenleving is het begrijpen van crossmediagebruik en -repertoires essentieel geworden voor het vatten van moderne mediagebruiken, over verschillende platformen en dragers heen. Op basis van het mediaonderzoek in Vlaanderen van 2023 komen we tot negen kerninzichten die niet alleen de diversiteit en complexiteit van crossmediagebruik en -repertoires belichten, maar ook de dynamische relatie tussen mensen en media in de hedendaagse samenleving illustreren.

‍

1. Boost door pandemie

‍De coronapandemie heeft crossmediagebruik een serieuze boost gegeven. De digitalisering kwam in een stroomversnelling en het merendeel van de Vlamingen maakt frequenter gebruik van allerhande platformen en kanalen.

Of deze trends zich doorzetten de komende jaren blijft koffiedik kijken. Zeker in het gebruik van platformen zagen we in het recente verleden verschuivingen van platformen die een tijdelijke hype waren naar opnieuw enkel te worden gebruikt door een nichepubliek, zoals Google+. Sommige socialemediaplatformen lijken hun piek te hebben gekend (zoals Facebook), en ook nieuwe sociale media krijgen moeilijk een groot aantal gebruikers frequent naar hun platformen.

Bronnen

‍

2. Crossmediagebruik in contexten

Crossmediagebruik is sterk aanwezig in Vlaanderen, maar iedere gebruiker vult dit op een eigen manier in. Zo kunnen dezelfde mediagebruiken in andere contexten plaatsvinden.

Het in kaart brengen van crossmediagebruiken duidt de complexiteit van Vlaamse mediagebruiken, en schraapt een eerste laag van deze complexiteit. Een gepaste monitoring van alle mediagebruiken, zowel online als offline, is noodzakelijk om de gelaagdheid van crossmediagebruiken te vatten. Methodologisch vraagt dit een systematische aanpak. Het opzetten van XMC (het Vlaamse crossmediale meetsysteem) is een essentiële stap, maar ook kwalitatief onderzoek blijft nodig om data te interpreteren, en om het ‘waarom’ achter bepaalde mediagebruiken ten gronde te begrijpen. 

Bronnen

‍

3. Mediarepertoires van de Vlaming

De mediarepertoires van de doorsnee Vlaming zijn breed en divers. Een minderheid beschikt echter over een smal repertoire en loopt zo mogelijk belangrijke info en perspectieven mis.

Digitale inclusie die gericht is op digitale en mediawijsheid kan Vlamingen met een smaller mediarepertoire aanzetten om hun repertoire uit te breiden. Tegelijkertijd kunnen Vlamingen met een digital-only of een breed mediarepertoire gewezen worden op de gevaren van desinformatie en hen terugleiden naar meer betrouwbare mediavormen en -bronnen (zie ook H2. Digitale en mediawijsheid).

Bronnen

‍

4. Belang van nieuws

Nieuws neemt in het mediarepertoire van het merendeel van de Vlamingen geen vooraanstaande plaats in. De meesten zijn wel op de hoogte van het belangrijkste nieuws. Dit gebeurt niet altijd via hun mediagebruik, maar eerder via hun netwerk.

Nieuws raadplegen is slechts één van de vele mediagebruiken waartussen Vlamingen kunnen kiezen. In het crossmedialandschap, getypeerd door een brede waaier aan keuzemogelijkheden, zoeken Vlamingen nieuws in mindere mate actief en bewust op. Ze kunnen echter ook zelden aan nieuws ontsnappen. Maar er is een groter wordende groep van nieuws mijdende Vlamingen, deze nieuwsmijders laten het nieuws bewust links liggen. Om deel te kunnen nemen aan en onderdeel te vormen van de maatschappij is een minimale notie van nieuws noodzakelijk.

Bronnen

‍

5. Link naar sociodemo's

Vlamingen met gelijkaardige mediarepertoires vertonen ook gelijkenissen op vlak van sociodemo’s en attitudes ten aanzien van media. Vooral leeftijd hangt sterk samen met het mediarepertoire.

Een mediarepertoire-benadering is een manier om mediagebruikers te clusteren en verwachtingen voor en attitudes ten aanzien van media in kaart te brengen. Eén strategie om deze zaken te wijzigen of verbeteren bestaat niet, maar door strategieën af te stemmen op gebruikers met gelijkaardige mediarepertoires kunnen die voor een grotere (doel)groep effectief zijn.

Bronnen

‍

6. Dissonante onderdelen

Een mediarepertoire bevat ook dissonante onderdelen. Bepaalde mediagebruiken lijken niet thuis te horen in het mediarepertoire (bv. Nieuwsomnivoren die kijken naar ‘trash tv’).

Het identificeren van deze afwijkende of dissonante onderdelen van iemands mediarepertoire is belangrijk om zowel een totaalbeeld van iemands mediarepertoire, in al zijn complexiteit, te kunnen scheppen, als op een individueel niveau te blijven beschrijven wat, hoe, met wie, en waarom iemand media gebruikt. Bijvoorbeeld, iemand die een eerder beperkt mediarepertoire krijgt toebedeeld, zou toch over een breder mediarepertoire kunnen beschikken door deze dissonante onderdelen.

Bronnen

‍

7. Vier invullingen media

Om inzicht te krijgen in crossmediagebruik is het nuttig om te kijken naar hoe inhouden, platformen, dragers en contexten interageren of articuleren. Zeker de context is een essentieel onderdeel in het hedendaagse ‘leven in media’.

Mediagebruiken komen tot stand door een wisselwerking van talloze factoren. In het crossmedialandschap is het des te complexer om iemands mediagebruiken helder en compleet in kaart te brengen. Om maar een voorbeeld te geven: een mediagebruik vindt alsmaar minder als een aparte activiteit plaats, vaak worden verschillende (media)activiteiten gecombineerd. Dit onderschrijft opnieuw het belang van met verschillende methodes, zowel kwantitatief als kwalitatief, het mediarepertoire-vraagstuk op te lossen.

Bronnen

‍

8. Link naar mediawijsheid

Hoe breder iemands mediarepertoire, hoe mediawijzer. Mediagebruikers aanzetten tot het verbreden van hun repertoire kan tot meer digitale- en mediawijsheid leiden; maar het vals gevoel van digitaal competent te zijn, heeft ook opvolging nodig.

Mensen moeten dus enerzijds gestimuleerd worden om hun mediarepertoire te verbreden, en zo ook hun blik op de wereld. Anderzijds moet deze verbreding ondersteund worden door het verbeteren van de digitale en mediawijsheid. Enkel zo zullen gebruikers een veilige weg vinden in het crossmedialandschap (zie ook H2. Digitale en mediawijsheid).

Bronnen

‍

9. Link naar crossmediaproductie

De stijging in crossmediagebruik zorgt voor een stijging in crossmediaproductie (en/of omgekeerd). Gebruikers consumeren media op allerhande platformen, (nieuws)mediaorganisaties kunnen niet anders dan volgen.

Een flexibele en duidelijke crossmediastrategie is noodzakelijk zowel vanuit een productie- als gebruikersperspectief. We moeten dit echter goed blijven monitoren en evalueren in het licht van een toename aan mediaconcentratie en een daling aan (nieuws)diversiteit (zie ook H4. Pluriformiteit en diversiteit in/aan media).

Bronnen

‍

Inhoudelijke accenten

De Vlaamse onderzoeken naar crossmediagebruik en -repertoires zijn onder te verdelen in zes categorieën. 39 onderzoeken zijn opgenomen in deze media.monitor. Soms is het mogelijk om een artikel of rapport onder te verdelen in twee categorieën. In deze gevallen wordt alsnog de keuze gemaakt om deze bron onder te brengen bij de meest geschikte categorie. In de onderstaande grafiek staan de verschillende studies opgedeeld naargelang de inhoudelijke accenten van het onderzoek.

  1. Deelaspect van mediagebruiken. Vlaams mediaonderzoek naar crossmediagebruik spitst zich vaker toe op een deelaspect van deze mediagebruiken (zie ook andere Hoofdstukken van deze media.monitor). Crossmediagebruik dient eerder als het kader waarbinnen gebruik of productie van, percepties over, en attitudes ten aanzien van allerhande mediacontent, -dragers, en -platformen worden onderzocht. In 2023 kwamen zo een aantal studies over de framing van LGBTQ+-topics in deze crossmediale omgeving (Verhoeven et al., 2023a; Verhoeven et al., 2023b) of de invloed van nieuwsberichtgeving op transgenderpercepties (Laporte & Eggermont, 2023). De impact van het crossmediagebruik op lichaamspercepties werd ook onder de loep genomen (Trekels & Eggermont, 2023). Ook publiceerden een aantal Vlaamse onderzoekers studies naar de consumptie van voedingsgerelateerde mediacontent over verschillende dragers en platformen heen (vb., Cuyckx et al., 2023; Proesmans, 2023; Teunissen et al., 2023).
    ‍
  2. Als toekomstig onderzoek. Vele studies erkennen echter de meerwaarde van een crossmedia- of mediarepertoirebenadering als toekomstig onderzoek om een genuanceerder of completer beeld te vormen van mediagebruiken en dus ook van percepties of attitudes (vb., Waeterloos et al., 2023; Martens et al., 2023).
    ‍
  3. Vanuit een productieperspectief. Crossmediagebruik wordt in Vlaanderen ook bestudeerd vanuit een productieperspectief. Zo kijkt een studie naar de publicatie en adaptatie van wetenschapsnieuws op verschillende platformen (Verstappen & Opgenhaffen, 2023). Verschillende studies bestuderen ook de gevolgen van de verhoogde Vlaamse mediaconcentratie in het crossmedialandschap voor de nieuwsdiversiteit (vb., Hendrickx & Van Remoortere, 2023; Joris et al., 2023; Pakvis & Hendrickx, 2023).
    ‍
  4. Vergelijkingen tussen medialandschappen. Een vierde categorie die we kunnen identificeren binnen het Vlaams mediaonderzoek naar crossmediagebruik en -repertoires, zijn studies die deze mediacontext gebruiken als vergelijkingsbasis van het Vlaamse medialandschap met andere (vooral Europese) medialandschappen. Deze studies zijn uiteenlopend: van innovatie binnen openbare omroepen in Europa (Direito-Rebollal & Donders, 2023); audiovisueel beleid in Europa (Ranaivoson et al., 2023); delen van online desinformatie (Humprecht et al., 2023); tot invloed van cultureel kapitaal op mediagebruik (Jedrzejewski, 2023); en comparatieve studies naar journalistieke rollen (Mellado et al., 2023a; Mellado et al., 2023b). Het crossmedialandschap dient als achtergrond en contextualisering van de bevindingen.
    ‍
  5. Focus op crossmediagebruik en/of mediarepertoires. Slechts enkele Vlaamse studies spitsen zich echt toe op crossmediagebruik of -repertoires in 2023. Zoals het onderzoek naar de gevolgen van COVID-19 op de samenstelling van Vlaamse nieuwsrepertoires (Picone & Vandenplas, 2023) en een onderzoek naar dissonante onderdelen van een mediarepertoire (Vandenplas, 2023). Ook Mediapunt-onderzoek naar crossmediagebruik in Vlaanderen (Van Damme et al., 2024) valt onder deze categorie.
    ‍
  6. Beschrijvende trendrapporten. De laatste categorie bestaat uit een reeks rapporten die verschillende facetten van mediagebruik bestuderen en zo bijdragen aan het in kaart brengen van crossmediaprofielen of mediarepertoires van Vlamingen. Zo hebben we de jaarlijkse rapporten: Digimeter (De Marez et al., 2023); Digital News Report (Newman et al., 2023); Nieuwsbarometer (Boesman et al., 2023); MediaNest (2023). Het tweejaarlijkse Apestaartjaren dat focust op mediagebruik van kinderen en jongeren (Vanwynsberghe et al., 2022). En de vijfjaarlijkse JOP-monitor die de leefwereld van jongeren bestudeert (Lagaert et al., 2024).

‍

Reflectie door Mediapuntonderzoekers

Veel studies belichten dus slechts één of enkele mediagebruiken. Bovendien is er geen lijn te trekken in hoe dit crossmediaal gebruik gedefinieerd of geconceptualiseerd wordt binnen deze studies. Een robuust theoretisch kader, zoals bijvoorbeeld in de studie naar crossmediagebruik in Vlaanderen (Van Damme et al., 2024) of in de studie naar dissonante onderdelen in mediarepertoires (Vandenplas, 2023), ontbreekt vaak in andere studies. Ook al gebruiken mediaonderzoekers een verscheidenheid aan methodes (kwantitatief & kwalitatief), toch zijn ook innovatievere methodes noodzakelijk (bv. tracking) om een gelaagd inzicht te krijgen in crossmediagebruiken, vooral ook om het routineuze en soms zelfs onbewust mediagebruik te vatten. Er is een noodzaak om het Vlaamse crossmedialandschap zo gedetailleerd mogelijk in kaart te brengen. Bovenal is er nood aan longitudinaal onderzoek naar mediagebruiken die verder gaan dan trends beschrijven. Op deze manier kunnen zowel studies die expliciet als impliciet crossmedia onderzoeken, de resultaten beter contextualiseren.

‍

Meer weten? 

Bij opmerkingen of vragen: aarzel niet om Pauljan Truyens, de auteur van dit hoofdstuk, te contacteren.

Context van de media.monitor

De onderzoeken verzamelden we op uiteenlopende manieren, door ons te baseren op:

  1. onderzoek dat beschikbaar is in de onderzoeksfiches op MediapuntVlaanderen.be
  2. input vanuit het netwerk van Mediapuntonderzoekers
  3. het gericht zoeken naar mediaonderzoek, met Vlaamse data of door Vlaamse onderzoekers, voor elk van de zes kernthema’s

Lees meer over het doel en de bredere context van de media.monitor, inclusief het plan van aanpak en een SWOT-analyse van de eerste editie.

Onder Methodologie vindt u een uitgebreide bespreking van de gehanteerde dataverzamelingstrategie. Deze media.monitor omvat geen overzicht van de onderzoeksbevindingen gebaseerd op één specifieke studie. We proberen inzichten te synthetiseren over verschillende studies heen. De kerninzichten zijn op deze manier overkoepelende analyses en/of interpretaties van het Vlaams mediaonderzoek dat in 2023 gepubliceerd is.

Lees de verschillende hoofdstukken online:

‍

Liever een doorbladerbaar document? 
Download de hele media.monitor voor meer uitleg bij elk kerninzicht. 

‍

Leeswijzer

De zes hoofdstukken van de media.monitor hebben steeds eenzelfde structuur:

  • Bovenaan elke pagina staat de Samenvatting met kerninzichten en reflecties
  • In de Inleiding schetsen we beknopt de context van dit onderzoekthema, positioneren we dit hoofdstuk binnen de media.monitor en linken we met andere hoofdstukken.
  • Vervolgens brengen we telkens de Definities van de kernconcepten van het desbetreffende hoofdstuk.
  • In het volgende deel brengen we de Kerninzichten. Met één zin proberen we een eigen analyse zo helder mogelijk weer te geven. Deze diepen we uit met de nodige argumentatie. Vervolgens leggen we een eigen interpretatielaag over elk Kerninzicht met een Reflectie. Elk Kerninzicht sluit af met een (aanklikbare) oplijsting van de Bronnen waarop het Kerninzicht is gebaseerd.
  • Ieder hoofdstuk eindigt met de Inhoudelijke accenten van het onderzoeksthema. In dit deel worden de geïdentificeerde bronnen gecategoriseerd naar inhoud. Zo bieden we een overzicht van waar het Vlaamse onderzoek in 2023 vooral op heeft gefocust.
Download de media.monitor 2023

Volg ons op LinkedIn.

Jouw onderzoek toevoegen? Geef het hier door.

Over Mediapunt
Disclaimer
Contact
Met de steun van de Vlaamse overheid, Departement Cultuur, Jeugd en Media