Van analoge naar digitale radio: Uitdagingen en kansen voor de Vlaamse markt

Dit onderzoek richt zich op de overgang van analoge FM-radio naar digitale DAB+ en IP-radio in Vlaanderen. Het doel is om scenario's en beleidsaanbevelingen te formuleren voor de transitie naar digitale radio, mogelijke uitschakeldatums voor FM, en het opzetten van een DAB+/digital-only omgeving. De studie in opdracht van de Vlaamse overheid benadrukt dat het luistergedrag verandert, nieuwe distributievormen opkomen en het businessmodel van radio-uitzendingen door digitalisering uitgedaagd wordt. Belangrijke trends zijn de daling van FM-gebruik en de opkomst van DAB+, met een voorspelling dat digitale radio tegen 2030 dominant zal zijn.

• Verandering in luistergewoonten: Het dagelijkse bereik van traditionele radio is tussen 2016 en 2023 aanzienlijk gedaald, met name onder jongeren die steeds meer kiezen voor muziekstreaming en podcasts. Hoewel FM nog steeds de meest gebruikte bron voor radioconsumptie is, wint DAB+ snel terrein. Het aandeel van FM in het totale luistervolume is sterk afgenomen, terwijl DAB+ en andere digitale vormen zoals IP-radio aanzienlijk zijn gegroeid. Deze verschuivingen duiden erop dat de luistergewoonten van Vlamingen steeds digitaler worden.
• Toename van digitale distributie: De adoptie van digitale radio-ontvangers, met name in voertuigen, neemt snel toe door wettelijke verplichtingen. Momenteel beschikt een aanzienlijk deel van de auto's in Vlaanderen over een DAB+-ontvanger, en de verwachting is dat tegen 2030 dit percentage nog verder zal stijgen. Dit heeft bijgedragen aan de groei van digitaal radioluisteren. Ook thuis neemt het aantal digitale ontvangers gestaag toe, wat het belang van DAB+ verder versterkt.
• Economische uitdagingen: Ondanks het dalende luistervolume via FM, blijft deze frequentieband belangrijk voor radio-omroepen om merkbekendheid en een breed publiek te behouden. Digital-only programma's staan voor aanzienlijke uitdagingen, omdat hun businessmodel nog niet stabiel is door de huidige luistertrends. De daling van de radioreclamemarkt, veroorzaakt door een vergrijzend en gefragmenteerd publiek, maakt het moeilijker voor omroepen om winstgevend te blijven. DAB+ biedt echter voordelen in termen van lagere distributie- en energieverbruikskosten.
• Transitiefactoren: Vanuit het perspectief van de luisteraars biedt digitale radio momenteel onvoldoende voordelen om massaal over te stappen. Er is twijfel over de verbeterde geluidskwaliteit en gebruiksgemak. Voor de radiosector zijn de risico's van dalende luistercijfers en reclame-inkomsten groot, waardoor de stimulans om volledig digitaal te gaan beperkt is. Vanuit maatschappelijk oogpunt kan digitalisering leiden tot een diverser en duurzamer radiolandschap, maar er zijn zorgen dat een te snelle omschakeling kan leiden tot digitale uitsluiting van bepaalde bevolkingsgroepen.
• De verschillende transitiescenario's voor de overgang van FM naar digitale radio in Vlaanderen zijn als volgt:
  • Afschakelniveau 0: Geen versnelde FM-afschakeling
    Bij dit scenario vindt de afschakeling plaats wanneer de erkende radio-omroeporganisaties zelf besluiten hun FM-uitzendingen te stoppen. Dit is een marktgedreven transitie zonder vastgestelde tijdslijn, en verwacht wordt dat dit pas gebeurt wanneer het luistervolume van FM onder de 10 procent daalt, mogelijk rond 2035.
  • Afschakelniveau 1: Publieke omroep schakelt vervroegd af
    In dit scenario schakelt de publieke omroep zijn FM-uitzendingen van één of meerdere programma's eerder af.
  • Afschakelniveau 2: Publieke, landelijke en netwerkradio-omroepen schakelen vervroegd af
    Hier schakelen publieke, landelijke en netwerkradio-omroepen hun FM-uitzendingen gelijktijdig en vervroegd af, terwijl lokale omroepen mogelijk later volgen.
  • Afschakelniveau 3: Alle omroepen schakelen vervroegd af
    Dit scenario houdt in dat alle omroeporganisaties, inclusief publieke, landelijke, netwerk- en lokale radio's, hun FM-uitzendingen gelijktijdig en vervroegd stoppen.
  • Afschakelniveau 4: Synchrone afschakeling met naburige regio’s
    Dit niveau behelst een gelijktijdige afschakeling van FM-uitzendingen met die van naburige regio’s zoals de Franse en Duitstalige Gemeenschappen in België, Nederland, en delen van Duitsland en Frankrijk. Vanwege de verschillen in digitaliseringsniveau in deze regio’s is dit scenario complex en kan het lang duren voordat het gerealiseerd wordt.